Oena gnostycyzmu zależy od kontekstu, w jakim używa się tego słowa — nie istnieje jedna jednoznaczna odpowiedź, ponieważ ocena gnostycyzmu zmienia się w zależności od perspektywy: religijnej, filozoficznej czy kulturowej.
W starożytnym chrześcijaństwie gnostycyzm był uznawany za herezję, a więc zjawisko zdecydowanie negatywne. Gnostycy twierdzili, że świat materialny jest zły, stworzony przez niższego boga – demiurga – a zbawienie można osiągnąć jedynie poprzez „gnosis”, czyli tajemne, duchowe poznanie. Dla Kościoła była to koncepcja głęboko sprzeczna z nauką o dobrym Bogu Stwórcy oraz o powszechnym zbawieniu przez Chrystusa. W tym ujęciu słowo „gnostycyzm” nabierało konotacji negatywnej, kojarząc się z błędem doktrynalnym i duchową pychą.
Jednak od XIX wieku część filozofów, psychologów i mistyków — między innymi Carl Gustav Jung — zaczęła interpretować gnostycyzm w nowym świetle. W kontekście filozoficznym i ezoterycznym postrzegano go jako wartościowy nurt duchowy, wyrażający:
- symboliczne poszukiwanie wewnętrznego poznania,
- krytykę materializmu i powierzchownej religijności,
- metaforyczne odczytanie mitów jako opowieści o kondycji ludzkiej duszy.
W tym sensie gnostycyzm zyskał znaczenie pozytywne: stał się inspiracją do duchowej samowiedzy, indywidualnego poznania prawdy oraz przekraczania ograniczeń zewnętrznych autorytetów religijnych. Dla wielu współczesnych myślicieli to nie herezja, lecz symbol poszukiwania głębszej, wewnętrznej prawdy o człowieku i świecie.
Gnostycyzm nie był jednolitą doktryną, lecz zbiorem bardzo różnych nurtów, często sprzecznych ze sobą. Ich pisma były zwalczane, jednak dzięki odkryciom w Nag Hammadi (1945) wiemy dziś znacznie więcej o ich doktrynach. Warto byłoby wskazać, że nasza wiedza o gnostycyzmie pochodzi w dużej mierze z polemik autorów ortodoksyjnych (np. Ireneusza z Lyonu). Gnostycka wizja świata nie jest opisem prawdy obiektywnej. Np. Gnostycy wierzyli, że Jezus nie przyszedł po to, by założyć religię ani by cierpieć za ludzkie grzechy, lecz by obudzić w człowieku pamięć o jego boskim pochodzeniu. Nauczali, że prawda (gnosis) nie znajduje się w zewnętrznych rytuałach, strukturach czy świętych księgach, lecz w samym wnętrzu człowieka. Pogląd ten, o wewnętrznego poznaniu Prawdy jest jednak interesujący, ale dla ówczesnego Kocioła był niebezpieczny.
Według gnostyckiej kosmologii, zanim powstał świat i zanim zaistniał czas, istniał jedynie Absolut – nieskończone, niepodzielne Źródło wszystkiego, co jest. Był to stan pełni, zwany Pleromą: rzeczywistość bez formy, bez braku, całkowita jedność. Jednak w pewnym momencie Absolut zapragnął doświadczyć samego siebie – poznać się poprzez ruch, kontrast i oddzielenie. Z tego pragnienia zrodził się proces emanacji, w którym z jednego Źródła zaczęły wyłaniać się jego aspekty – Eony, istoty duchowe, czyste archetypy Światła. To one stały się pierwszymi przejawami boskiej świadomości, zwiastując początek wszystkiego, co istnieje. Takie ujęcie jest nie do przyjęcia przez współczesną naukę.
Gnostycy zostali potępieni, oczernieni i niemal całkowicie wymazani z historii, choć ich nauka przetrwała w ukryciu, zapisując się w mitach, symbolach i apokryfach.
Współcześnie gnostycyzm postrzegany jest raczej neutralnie — jako duchowa filozofia poznania i symbol wewnętrznego poszukiwania prawdy.
Dla wyjaśnienia różnicy pomiędzy terminami: gnostycyzmem, a gnozą. Dwa pojęcia są często używane zamiennie, ale w rzeczywistości oznaczają coś innego, choć są ze sobą blisko powiązane. Oto wyjaśnienie:
Gnoza pochodzi od greckiego słowa «gnōsis» –wewnętrzne, duchowe poznanie prawdy, rzeczywistości boskiej lub własnej istoty. Nie jest nazwą religii ani systemu doktryn, lecz doświadczeniem mistycznym – rodzajem wiedzy, którą zdobywa się poprzez intuicję, objawienie lub oświecenie, a nie przez intelektualne rozumowanie. Gnozę można odnaleźć w różnych tradycjach duchowych (nie tylko chrześcijańskich), np. w hermetyzmie, kabale, buddyzmie mahajany czy sufizmie. Gnoza to moment „przebudzenia” – wewnętrzne zrozumienie, że boskość jest obecna w człowieku.
Gnostycyzm ruch religijno-filozoficzny (lub zbiór ruchów) rozwijający się głównie w I–III wieku n.e. Zbudowany wokół idei gnozy, ale rozbudowany o mitologię, kosmologię i doktrynę (np. o Pleromie, Eonach, demiurgu).
Był próbą systematyzacji doświadczenia gnozy w postaci spójnego światopoglądu, łączącego elementy chrześcijaństwa, platonizmu, judaizmu i religii Wschodu.
Został uznany przez wczesny Kościół za herezję, ponieważ głosił istnienie niższego boga-stwórcy i zło świata materialnego.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz