Księga Jozuego, powstała w ramach tradycji judaistycznej, różni się istotnie od wielu innych tekstów o charakterze religijnym lub mitologicznym. Wyróżnia ją to, że zawarte w niej opisy wydarzeń, miejsc oraz postaci coraz częściej znajdują – choć częściowe i niejednoznaczne – potwierdzenie w badaniach archeologicznych, które od niedawna coraz śmielej wkraczają w obszar weryfikacji narracji biblijnych. Współczesna nauka, korzystając z nowoczesnych metod datowania oraz eksploracji stanowisk archeologicznych na terenie starożytnego Kanaanu, potrafi wskazać konkretne lokalizacje i ślady osadnictwa odpowiadające niektórym biblijnym opisom. Choć oczywiście nie wszystkie fragmenty Księgi można bezpośrednio potwierdzić, rosnąca liczba znalezisk sugeruje, że autorzy tekstu, oprócz celów teologicznych, odwoływali się również do realiów historycznych znanych im z tradycji ustnej lub lokalnych przekazów. Dzięki temu Księga Jozuego pełni podwójną rolę – jest zarówno dokumentem o wymiarze duchowym, jak i źródłem, które może dostarczać danych pomocnych w badaniach nad dziejami starożytnego Bliskiego Wschodu.
Jednym z najbardziej znanych przykładów konfrontacji archeologii z przekazem biblijnym są wykopaliska prowadzone na terenie starożytnego Jerycha (Tell es-Sultan). Według Księgi Jozuego miasto miało zostać zdobyte w sposób cudowny – jego mury runęły po siedmiokrotnym okrążeniu przez wojsko izraelskie i kapłanów niosących Arkę Przymierza (Joz 6). Brytyjski archeolog John Garstang, prowadzący badania w latach 1930–1936, uznał, że odkrył ślady nagłego zniszczenia miasta około 1400 r. przed Chr., co mogło odpowiadać biblijnemu opisowi. Wskazywał m.in. na warstwę popiołu i gruzu jako dowód gwałtownej katastrofy. Jednakże w latach 50. XX w. Kathleen Kenyon, stosując nowocześniejsze metody stratygraficzne, stwierdziła, że zniszczenie Jerycha nastąpiło znacznie wcześniej, około 1550 r. przed Chr., najprawdopodobniej w wyniku inwazji Hyksosów lub lokalnych konfliktów. Jej badania wykazały, że w epoce, którą większość biblistów wiąże z działalnością Jozuego (ok. XIII w. przed Chr.), Jerycho było praktycznie opuszczone. Te ustalenia, choć nadal dyskutowane, stały się dominującym stanowiskiem w środowisku archeologicznym.
Brak jednoznacznych dowodów archeologicznych nie przesądza jednak o całkowitej fikcyjności opowieści. Współcześni badacze coraz częściej wskazują, że proces zajmowania Kanaanu przez Izraelitów mógł być stopniowy i skomplikowany – obejmować migracje, asymilację i lokalne konflikty – a nie jedynie serię gwałtownych, totalnych podbojów. Tymczasem narracja biblijna przedstawia wydarzenia w formie uporządkowanej, nacechowanej teologicznym przesłaniem o boskim wsparciu i realizacji obietnic danej Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi.
Księga Jozuego opisuje liczne kampanie wojenne, często ukazując całkowite wyniszczenie zdobytych miast, w tym zabijanie kobiet i dzieci. Tego rodzaju przedstawienia, zgodne z ideą boskiego sądu nad „grzechem ludów Kanaanu”, rodzą poważne pytania natury etycznej. Dla starożytnych odbiorców mogły one stanowić potwierdzenie wyjątkowej roli Izraela jako narodu wybranego; dla współczesnych czytelników – są często trudne do pogodzenia z obrazem Boga miłosiernego. W związku z tym wielu biblistów i teologów interpretuje Księgę Jozuego raczej jako dzieło o charakterze teologicznym i literackim niż ścisłą kronikę wydarzeń. Cuda, takie jak zatrzymanie słońca czy upadek murów Jerycha po procesji, mają w tym ujęciu znaczenie symboliczne: ukazują zwycięstwo Boga nad wrogami Jego ludu i wierność Jego obietnicom. W tradycji chrześcijańskiej Jozue bywa odczytywany alegorycznie – jako figura Chrystusa prowadzącego wiernych do „ziemi obiecanej” zbawienia, a podbój Kanaanu staje się metaforą duchowej walki z grzechem.
Ostatecznie Księga Jozuego pozostaje tekstem o złożonym statusie – na styku historii, teologii i literatury. Dla jednych jest świadectwem Bożej wierności, dla innych – wyzwaniem, które wymaga reinterpretacji w świetle współczesnej etyki i świadomości historycznej. Jej przesłanie, choć zakorzenione w realiach starożytnego Bliskiego Wschodu, wciąż inspiruje i prowokuje do refleksji nad tym, jak łączyć wiarę, historię i moralność w dialogu między przeszłością a teraźniejszością.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz