Czy sam pomiar może kształtować rzeczywistość?

           Czy pomiar może kształtować rzeczywistość, to jedno z najbardziej intrygujących pytań, jakie wyłaniają się z fizyki kwantowej. Twierdzenie, że „pomiar wpływa na rzeczywistość”, ma swoje podstawy w interpretacji niektórych zjawisk kwantowych, ale często jest nad interpretowane lub uproszczone, co może prowadzić do błędnych wniosków.        

          W fizyce kwantowej faktycznie istnieje zjawisko, które można nazwać „wpływem pomiaru na stan układu”. Wynika ono z zasady nieoznaczoności Heisenberga i koncepcji funkcji falowej. W skrócie, zanim dokona się pomiar, stan cząstki (np. położenie lub pęd) może być opisany jako superpozycja stanów – jest niejako „rozmyty” między możliwymi wynikami. Pomiar jednak „zamyka” tę niepewność: powoduje tzw. kolaps funkcji falowej (proces, w którym układ kwantowy przechodzi z superpozycji stanów do jednego konkretnego stanu), co sprowadza stan cząstki do jednej z możliwych wartości. Z tej perspektywy można więc powiedzieć, że pomiar zmienia rzeczywistość układu, „wymuszając” konkretny wynik.

          Sformułowanie, że pomiar wpływa na rzeczywistość, jest kontrowersyjne, ponieważ sugeruje, jakoby sama czynność obserwacji była w stanie stworzyć coś z niczego – co jest błędne i mylące.

          Interpretacja kopenhaska sugeruje, że pomiar jedynie ujawnia jeden z możliwych stanów. Rzeczywistość jest tu rozumiana bardziej w kategoriach potencjalnych wyników, z których jeden staje się „rzeczywisty” dopiero po dokonaniu pomiaru. Nie oznacza to jednak, że tworzymy rzeczywistość od zera.

          Zarówno fizyka kwantowa, jak i jej interpretacje, są dziedzinami na tyle abstrakcyjnymi, że mogą wydawać się bliskie filozofii. Nierzadko prezentowane są w sposób, który wyolbrzymia naszą rolę w kreowaniu rzeczywistości – co może być bardziej wynikiem atrakcyjnych uproszczeń, a czasem nawet chęci budowania sensacji wokół tego, co jest trudne do zrozumienia. Fizyka kwantowa wciąż pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi, a fakt, że nasze pomiary wpływają na stan układów kwantowych, niekoniecznie oznacza, że kształtujemy samą rzeczywistość.

          Granica między obserwacją a rzeczywistością w fizyce kwantowej jest bardzo cienka – ale też niejasna. Choć słuszne jest podważanie uproszczonego twierdzenia, że pomiar „tworzy” rzeczywistość, to równocześnie trudno je w pełni obalić, ponieważ fizyka kwantowa na dziś, po prostu, nie oferuje jednoznacznych odpowiedzi.