Na czym polega być mądrym?

          Opierając się na księgach mądrościowych oraz refleksjach wybitnych autorytetów naukowych i duchowych, można podjąć próbę udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Mądrość to nie tylko zbiór wiedzy czy informacji, ale przede wszystkim umiejętność właściwego ich zastosowania w życiu. W tradycjach duchowych i filozoficznych mądrość często definiowana jest jako zdolność dostrzegania głębszych sensów istnienia oraz rozumienia złożoności ludzkiej natury i świata.

          Księgi mądrościowe, takie jak Biblia, Koran, czy teksty filozofów starożytnych, podkreślają, że mądrość łączy się z pokorą, cierpliwością i zdolnością do rozważnego podejmowania decyzji. Na przykład w Księdze Przysłów mądrość jest ukazana jako skarb cenniejszy niż złoto: "Szczęśliwy, kto mądrość osiągnął, mąż, który nabył rozwagi:  bo lepiej ją posiąść niż srebro, ją raczej nabyć niż złoto, " (Prz 3,13–14), a jej poszukiwanie wymaga wytrwałości i otwartości na naukę.

          Z kolei współcześni naukowcy i myśliciele wskazują, że mądrość obejmuje również inteligencję emocjonalną – zdolność rozumienia i zarządzania własnymi uczuciami oraz empatię wobec innych. To umiejętność łączenia rozumu z intuicją oraz uwzględniania skutków własnych działań dla siebie i otoczenia. Słynne zdanie Sokratesa "Wiem, że nic nie wiem" nie oznaczało negacji wiedzy, ale świadomość jej ogromu i ograniczeń ludzkiego umysłu. Sokrates uważał, że dążenie do prawdy poprzez zadawanie pytań i krytyczną analizę poglądów jest drogą do mądrości. Uważał, że zło wynika z niewiedzy, a mądrość prowadzi do dobra. Akurat tu popełnił błąd bo dobro uzależnił od wiedzy, ale rację miał, że mądrość polega też na świadomości swoich ograniczeń.

          Gdyby skłóceni małżonkowie przypomnieli sobie przysłowie, że milczenie jest złotem, potrafili powstrzymać się od słownych utarczek i nie forsowali na siłę swoich racji, życie byłoby o wiele łatwiejsze i bardziej harmonijne. Czasem warto pozwolić, by cisza przemówiła zamiast niepotrzebnych kłótni, które jedynie pogłębiają rozdźwięk między nimi.

          Wiedza nie jest warunkiem sine qua non mądrości, ale daje komfort rozumienia złożoności świata To dzięki niej możemy lepiej dostrzegać zależności, przewidywać skutki naszych działań i podejmować bardziej świadome decyzje. Jednak prawdziwa mądrość to także umiejętność zastosowania wiedzy z rozwagą, pokorą i empatią wobec innych.

           Szacunek dla innych dla innych poglądów, upodobań, czy orientacji  seksualnych są podstawą właściwego i zgodnego współżycia społecznego. Inność jest twórcza i należy tym się kierować.

          Szacunek dla innych poglądów, upodobań czy orientacji seksualnych jest podstawą właściwego i zgodnego współżycia społecznego. Akceptacja różnorodności wzbogaca naszą wspólnotę, ponieważ inność jest źródłem twórczości i nowych perspektyw. To właśnie otwartość na odmienność powinna być naszym przewodnikiem, by budować świat oparty na zrozumieniu, tolerancji i wzajemnym poszanowaniu.

          Nauka języków obcych to danie sobie szansy na poznanie innych kultur, odkrycie różnorodnych perspektyw oraz zgłębienie cudzych mądrości. Dzięki niej otwieramy drzwi do nowych światów, lepiej rozumiemy ludzi i ich sposób myślenia, a także rozwijamy własną wrażliwość i tolerancję. To nie tylko umiejętność komunikacji, ale przede wszystkim klucz do wzajemnego zrozumienia i budowania mostów między ludźmi.

          Nie musi się akceptować istnienie Boga, zwłaszcza że Jego natura pozostaje niepojęta dla ludzkiego umysłu, jednak warto otworzyć się na inne rzeczywistości — duchowe, metafizyczne czy egzystencjalne, które wykraczają poza codzienne doświadczenie. Taka otwartość pozwala poszerzyć horyzonty, rozwijać głębsze zrozumienie świata oraz własnego miejsca w nim, niezależnie od indywidualnych przekonań.

          Jeżeli nie czujesz miłości dla innych, zachowaj przynajmniej szacunek — uznaj, że każdy człowiek ma prawo do istnienia i że każdy z nas pełni w życiu określoną funkcję. Taki podstawowy szacunek jest fundamentem pokojowego współżycia i świadczy o naszej dojrzałości oraz empatii, nawet jeśli nie potrafimy darzyć wszystkich głębszym uczuciem.

          Przyjmij, że dobro to to, co buduje, wzmacnia i jednoczy, a nie to, co niszczy czy dzieli. Dobro daje siłę, inspiruje do działania i tworzy trwałe wartości, które służą zarówno jednostce, jak i całej społeczności. Warto zatem świadomie wybierać dobro, by kształtować świat pełen harmonii i wzajemnego szacunku.

          Kiedy możesz, reaguj na zło, które dzieje się wokół ciebie. Nie bądź obojętny na niesprawiedliwość czy krzywdę — twoja reakcja, choćby niewielka, może zmienić czyjeś życie na lepsze. Odwaga i empatia to siły, które budują lepszy świat.

          Pamiętając, że człowiek jest tylko małą drobiną we Wszechświecie, może jednak znaleźć w sobie siłę, by stać się jednym z bohaterów mojej książki "Człowiek byt niemal doskonały". Nawet drobne działania, świadome wybory i odwaga w codziennym życiu mogą uczynić nas częścią czegoś większego, nadając sens naszej egzystencji i pokazując, że mimo swojej niewielkości mamy moc wpływania na świat.”

 

Księga Mądrości

 

          Księga Mądrości, znana również jako Mądrość Salomona, należy do ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu — uznawanych za natchnione i włączonych do kanonu Kościołów katolickiego oraz prawosławnego, lecz klasyfikowanych jako apokryficzne przez judaizm i większość wspólnot protestanckich. Dzieło to powstało pierwotnie w języku greckim, prawdopodobnie w Aleksandrii, w okresie od II do I wieku przed Chrystusem. Choć tradycja przypisywała autorstwo królowi Salomonowi, współczesne badania językowe i literackie wskazują na anonimowego pisarza — człowieka wykształconego, obeznanego zarówno z Pismem Hebrajskim, jak i z filozofią grecką.

          Księga podzielona jest na trzy główne części, obejmujące łącznie dziewiętnaście rozdziałów. Jej centralnym motywem jest personifikacja Mądrości jako żeńskiej, odwiecznej postaci towarzyszącej Bogu i uczestniczącej w Jego dziele stworzenia oraz opatrzności. Autor podejmuje obronę wiary Izraela w kontekście kultury hellenistycznej, łącząc tradycyjne wierzenia z elementami filozofii greckiej, a zarazem ostrzegając przed niebezpieczeństwami bałwochwalstwa. Księga ukazuje też obraz Bożej sprawiedliwości, która ostatecznie nagradza sprawiedliwych i karze bezbożnych. Szczególnie znaczący jest wątek eschatologiczny — zapowiedź odmiennego losu sprawiedliwych i grzeszników po śmierci. Jest to wizja rozwinięta o wiele pełniej niż w hebrajskiej części Biblii, gdzie temat życia pozagrobowego był dotąd przedstawiany w sposób znacznie bardziej ogólnikowy. W ten sposób autor wprowadza czytelnika w głębsze rozważania o sensie ludzkiego życia, cierpienia i nadziei na wieczność.

          Księga Mądrości jest wyjątkowym połączeniem teologii, filozofii i patriotyzmu religijnego. Powstała z myślą o umocnieniu duchowej tożsamości diaspory żydowskiej w czasach hellenizacji. Mądrość jawi się tu nie tylko jako dar Boga, lecz także jako droga do życia moralnego, duchowego bezpieczeństwa i prawdziwej wolności. Autor splata refleksje nad dziejami narodu, nad tajemnicą śmierci i wieczności, tworząc dzieło, które broni wiary ojców, a jednocześnie prowadzi dialog z kulturą i myślą epoki.

          Czytając tę księgę, można niemal odczuć, jak przez karty Pisma przenika głos hagiografów i mędrców Izraela. Ich słowa, nasycone refleksją, modlitwą i doświadczeniem pokoleń, stają się zaproszeniem do spotkania z Mądrością, która nie przemija — tą samą, która od początku była przy Bogu i która wciąż przemawia do człowieka szukającego prawdy.

          Można przytoczyć  z niej wiele myśli, które przykuły moją uwagę:

"Szukajcie Go [Boga] w prostocie serca! 2 Daje się bowiem znaleźć tym, co Go nie wystawiają na próbę, " 1,1–2).

"nie znamy nikogo, kto by wrócił z Otchłani." (Mdr 2,2),

"Przeminie życie nasze jakby ślad obłoku i rozwieje się jak mgła" (Mdr 2,4)

"Bo dla nieśmiertelności Bóg stworzył człowieka - uczynił go obrazem swej własnej wieczności" (Mdr 2,23).

"On bowiem stworzył małego i wielkiego i jednakowo o wszystkich się troszczy," (Mdr 6,70).

"wiedza wyprzedza znaki i cuda," (Mdr 8,8).

"w Mądrości swojej stworzyłeś człowieka, by panował nad stworzeniami, co przez Ciebie się stały," (Mdr 9,2).

"Ty wszystko urządził według miary i liczby, i wagi!" (Mdr 11,20).

"Bo we wszystkim jest Twoje nieśmiertelne tchnienie" (Mdr 12,1).

"Głupi [już] z natury² są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga: z dóbr widzialnych nie zdołali poznać Tego, który jest, patrząc na dzieła nie poznali Twórcy," (Mdr 13,1).

"Bo z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę." (Mdr 13,5).

"Bo strach to nic innego jak zdradziecka odmowa pomocy ze strony rozumowania," (Mdr 17,11).

Księga Pieśń nad Pieśniami

          Księga Pieśń nad Pieśniami to jedna z ksiąg Starego Testamentu, wyjątkowa na tle reszty Biblii, bo ma formę poetyckiego dialogu miłosnego.  Została npisana między VI a II wiekiem przed Chrystusem, choć ostateczna redakcja mogła mieć miejsce nawet w II wieku przed Chrystusem.

          Autorem Pieśni nad Pieśniami (znanej też jako „Pieśń nad Pieśniami” lub „Najświętsza z pieśni”) według tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej jest król Salomon. Jednak współczesna biblistyka podchodzi do tego inaczej: wielu badaczy uważa, że księga powstała znacznie później (prawdopodobnie między V a III wiekiem p.n.e.), a imię Salomona zostało dodane jako literacki zabieg, by nadać utworowi większy autorytet i prestiż.

          Pieśni nad Pieśniami to zbiór pieśni i dialogów między oblubieńcem a oblubienicą, przeplatanych komentarzami chóru (cór z Jerozolimy). Język jest pełen metafor, porównań i obrazów zaczerpniętych z przyrody i codziennego życia w starożytnej Palestynie. Dominuje tematyka miłości – namiętnej, pięknej, ale też wiernej i czystej.

          Dosłownie można ją odczytywać jako liryczny poemat o miłości mężczyzny i kobiety, pełen zachwytu nad pięknem drugiej osoby. Symbolicznie tradycja żydowska i chrześcijańska widzi w niej alegorię: w judaizmie miłości Boga do Izraela, w chrześcijaństwie – miłości Chrystusa do Kościoła lub duszy wierzącego. Jest jedyną księgą biblijną, w której nie pojawia się bezpośrednie imię Boga (co dodatkowo wyróżnia ją w kanonie). Księga jest bogata w orientalne obrazy: winnice, ogrody, zapachy przypraw, porównania do zwierząt, roślin i krajobrazów. Pełna powtarzalnych refrenów i rytmicznych fraz – łatwych do zapamiętania i śpiewania.

Używa wyrazistej erotyki, ale w poetyckim, nienachalnym ujęciu.

          Księga  nie ma ścisłej fabuły, ale często wyróżnia się zachwyt oblubieńca i oblubienicy nad sobą nawzajem. Rozłąki i poszukiwania ukochanego. Sceny spotkań, opisy piękna, wyznania miłości. Finałowy obraz trwałego związku.

         "Pieśń nad Pieśniami” jest hymnem o miłości – tej ludzkiej i tej duchowej. To jedna z najbardziej zmysłowych, a zarazem najsubtelniejszych ksiąg Biblii, której interpretacja zależy od przyjętej perspektywy: dosłownej lub mistycznej.

          Księga Pieśń nad Pieśniami ma wyjątkową wartość teologiczną, ponieważ łączy w sobie głęboką poezję miłości z wielowarstwową symboliką, którą tradycja żydowska i chrześcijańska odczytują w perspektywie relacji Boga z człowiekiem. Ukazana jest  Miłość jako obraz więzi Boga z człowiekiem. W judaizmie: interpretowana alegorycznie jako opis miłości Boga (JHWH) do Izraela — od wyjścia z Egiptu po wierność przymierzu. W chrześcijaństwie: często odczytywana jako metafora miłości Chrystusa do Kościoła (Oblubieńca do Oblubienicy) lub — w mistyce — Chrystusa do duszy wierzącego.

          Pieśń nad Pieśniami ukazuje miłość oblubieńczą jako coś pięknego, czystego i Bożego w swoim źródle. To wyjątkowe w Biblii, bo nigdzie indziej miłość cielesna i uczuciowa nie jest opisana tak intensywnie i pozytywnie, a jednocześnie bez wulgarności. Wymiar mistyczny. Dla wielu świętych (np. św. Bernard z Clairvaux, św. Jan od Krzyża) księga była inspiracją do głębokiej kontemplacji Boga, który „szuka” człowieka jak Oblubieniec Oblubienicy. W teologii duchowości to tekst o pragnieniu zjednoczenia z Bogiem. Jest  Świadectwem, że Bóg jest miłością.

           Pieśń nad Pieśniami w całym swoim przesłaniu potwierdza, że Bóg stworzył człowieka do relacji miłości — zarówno między ludźmi, jak i w relacji do Niego. Jest to rozwinięcie prawdy: "Bóg jest miłością” (1 J 4,8) — ale ukazane w formie poetyckiej, emocjonalnej i bardzo osobistej.

          Księga ma ogromne znaczenie liturgiczne. W judaizmie odczytywana jest podczas Paschy — co podkreśla motyw wyjścia Izraela ku wolności i przymierzu z Bogiem. W chrześcijaństwie fragmenty pojawiają się w liturgii, zwłaszcza w kontekście świąt maryjnych i uroczystości świętych dziewic, wskazując na oblubieńczą więź z Bogiem.

          Pieśń nad Pieśniami uczy, że miłość — wierna, namiętna, całkowita — jest językiem, którym Bóg mówi o swojej relacji z człowiekiem. Pokazuje, że prawdziwa miłość, także ludzka, jest święta, bo zakorzeniona w Bożej miłości.

Księga Koheleta

          Księga Koheleta to biblijna księga dydaktyczna, zaliczana do tzw. ksiąg, dydaktycznych.  mądrościowych. Jej autor przedstawia się jako Kohelet, syn Dawida i król w Jerozolimie, co tradycyjnie utożsamiano z postacią króla Salomona. Jednak wielu współczesnych biblistów podważa to przypisanie, wskazując na cechy języka hebrajskiego, wpływy aramejskie i greckie oraz realia historyczne, które sugerują, że dzieło powstało dopiero w III w. przed Chr. lub nawet później.

          Tematyka Księgi koncentruje się na poszukiwaniu sensu życia i wartości ludzkiej doczesności. Autor, obserwując ludzkie wysiłki, przyjemności, dążenia do bogactwa, władzy, sławy czy mądrości, dochodzi do wniosku, że wszystkie te cele są nietrwałe i ostatecznie nie przynoszą pełnego szczęścia. Centralnym motywem dzieła jest refleksja nad ulotnością egzystencji, wyrażona słynnym refrenem: "Marność nad marnościami, wszystko marność” (Koh 1,2; 12,90). Kohelet porównuje ludzkie wysiłki do „pogoni za wiatrem” — czegoś niemożliwego do uchwycenia i trwałego zatrzymania.

          Księga ma charakter filozoficzno-religijny oraz głęboko egzystencjalny. Podejmuje temat przemijalności świata, nieuchronności śmierci i tajemnicy ludzkiego losu. Kohelet zauważa, że mądrość, choć warta szacunku, odsłania także kruchość istnienia i nieuchronność wspólnego losu ludzi i zwierząt. Mimo to autor nie popada w całkowity pesymizm — zachęca do życia w umiarze, do cieszenia się codziennymi darami, prostymi radościami oraz do życia w bojaźni Bożej.

          Kohelet kładzie nacisk na moralną odpowiedzialność człowieka i przypomina o nieuchronności Bożego sądu. W jego ujęciu prawdziwy sens i wartość życia można odnaleźć jedynie w relacji z Bogiem, który nadaje egzystencji porządek, pokój i perspektywę wieczności. Księga, mimo że nie unika opisu absurdów i ograniczeń ludzkiej kondycji, zaprasza do refleksji nad tym, jak żyć godnie, mądrze i z pokorą wobec Stwórcy.

          Księga bywa krytykowana za ton zbliżony do sceptycyzmu czy wręcz agnostycyzmu. Powtarzany refren „marność nad marnościami” może być odbierany jako podważanie sensu ludzkiego życia w ogóle, a nie tylko doczesnych dążeń. W odróżnieniu od wielu innych ksiąg Starego Testamentu, Kohelet prawie nie wspomina o życiu po śmierci czy zmartwychwstaniu. W rezultacie jego przesłanie wydaje się koncentrować wyłącznie na doczesności, co dla niektórych odbiorców może wydawać się teologicznie „niepełne”. Boga jako Stwórcę przedstawia w sposób zdystansowany – relacja człowieka z Bogiem jest tu bardziej nacechowana bojaźnią i uznaniem Jego władzy niż osobistą bliskością, co odróżnia tę księgę od np. Księgi Psalmów.

          Narracja często przechodzi od jednej refleksji do drugiej (brak jednolitej struktury) bez wyraźnych przejść; pojawiają się powtórzenia i pozornie sprzeczne stwierdzenia, co dla niektórych interpretatorów może sugerować redakcyjne dopiski lub kompilację różnych źródeł. Niejednoznaczność przesłania widać w różnych fragmentach Kohelet zachęca do cieszenia się życiem, po czym stwierdza, że wszystko jest daremnym trudem. Taka ambiwalencja utrudnia jednoznaczne odczytanie intencji autora. Język późnego hebrajskiego – występowanie arameizmów i zapożyczeń z greki prowadzi do wniosku, że dzieło jest młodsze niż sugeruje tradycja. To z kolei kłóci się z wizerunkiem Salomona jako autora.

          Współcześni bibliści w większości odrzucają autorstwo Salomona i tradycyjne przypisanie, widząc w tekście produkt późnego okresu perskiego lub wczesnohelleńskiego. Nniektórzy badacze dostrzegają w Kohelecie wpływy filozofii greckiej i bliskowschodniej, echa stoicyzmu czy epikureizmu (np. akcent na umiar i radość z prostych przyjemności), co budzi pytania o stopień „czystości” hebrajskiej tradycji mądrościowej. Końcowy fragment (Koh 12,13–14) o bojaźni Bożej i sądzie bywa uznawany za dodany przez późniejszego redaktora, aby złagodzić potencjalnie zbyt sceptyczny wydźwięk wcześniejszych rozdziałów, co sugerują możliwe poprawki i dopiski.

           W tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej Kohelet był księgą kontrowersyjną; w starożytności dyskutowano, czy w ogóle powinna znaleźć się w kanonie. Wielu czytelników widzi w niej raczej literaturę filozoficzną niż czysto religijną; dla jednych jest to jej siła – uniwersalny wymiar, dla innych słabość (rozmycie doktryny). Księga Koheleta jest dziełem głęboko refleksyjnym, ale niejednoznacznym. Jej wartość tkwi w szczerym zmierzeniu się z trudnymi pytaniami o sens życia, jednak ton sceptycyzmu, fragmentaryczność i brak wyraźnej nadziei eschatologicznej powodują, że bywa odczytywana jako tekst balansujący na granicy ortodoksji biblijnej. Z drugiej strony, to właśnie ta odwaga stawiania pytań sprawia, że Kohelet jest wciąż aktualny i inspirujący.

Z ciekawszych wersetów można wymienić:

"ile mądrości jest we wszystkim, co dzieje się pod niebem. " (Koh 1,13).

"Wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem: Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania, czas płaczu i czas śmiechu,... " (Koh 3,1–4).

"Wszystko idzie na jedno miejsce: powstało wszystko z prochu i wszystko do prochu znów wraca. " (Koh 3,20).

"Lepiej jest słuchać karcenia przez mędrca, niż słuchać pochwały ze strony głupców." (Koh 7,5).

"Jak wyszedł z łona swej matki, nagi, tak znowu odejdzie, jak przyszedł " (Koh 5,14).

"Bo nie ma na ziemi człowieka sprawiedliwego, który by [zawsze] postępował dobrze, a nigdy nie zgrzeszył." (Koh 7,20).

"Bo czas i przypadek rządzi wszystkim" (Koh 9,11).

"Biada ci, kraju, którego królem jest prostak i gdzie książęta już z rana ucztują" (Koh 10,16).

Księga Przysłów

          Księga Przysłów należy do ksiąg dydaktycznych Biblii – obok Księgi Hioba, Psalmów, Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Mądrości oraz Księgi Syracha. Powstawała na przestrzeni kilku stuleci, a jej treść stanowi zbiór sentencji, rad i obserwacji życiowych, pochodzących z różnych okresów i środowisk starożytnego Izraela. Tradycja żydowska i chrześcijańska przypisuje znaczną część Przysłów królowi Salomonowi (X w. przed Chr.), słynącemu z niezwykłej mądrości. W samej księdze znajdujemy jednak wzmianki także o innych autorach i redaktorach – m.in. o mędrcach izraelskich (Prz 22,17–24,22), Agurze, synu Jake (Prz 30), oraz królu Lemuelu (Prz 31), którego słowa zostały przekazane przez matkę. Ostateczna redakcja i zebranie całości prawdopodobnie miały miejsce po niewoli babilońskiej, w V–IV w. przed Chr.

          Hagiografowie korzystali również ze starożytnej literatury egipskiej. Bajki, sentencje, słownictwo i zwroty przenikały do Starego Testamentu. Można wskazać bezpośrednie zapożyczenia z języka Egiptu. Nie jest wykluczone, że teksty egipskie stanowiły inspirację dla niektórych tekstów hebrajskich (według hipotezy rosyjskiego uczonego Turajewa).

          "Nadstaw uszy swoje, uważaj na słowa, które mówię, zwróć serce ku ich zrozumieniu” – mówi faraon Amenemope do swojego syna w Mądrościach Amenemope, a w przekładzie J. Wujka: "Jeśli, synu, nauki me przyjmiesz i zachowasz u siebie wskazania,  ku mądrości nachylisz swe ucho, ku roztropności nakłonisz swe serce, " (Prz 2, 1–2).

          Rechmaat Nachti (pseudonim polskiego religioznawcy który się nie ujawnił) pisał: „Jeśli ktoś wierzy w Boga, odwieczny ład kosmiczny, właściwą drogę postępowania i piękno świata — to nie może zamykać się w skorupie ciasnego dogmatyzmu i nie dostrzegać oczywistych faktów. Przecież Stwórca równie dobrze mógł objawić się Ptahhotepowi, jak Mojżeszowi. Bóg nie jest związany ani czasem, ani przestrzenią. Identyczność tekstów i dawność pierwotnego objawienia powinna raczej umacniać wiarę, niż ją podważać. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby traktować Biblię jako arkę, dzięki której ocalały starożytne klejnoty myśli ludzkiej i słowo Boże. Ale trzeba też umieć oddzielić w niej to, co pierwotne i natchnione, od tego, co wtórne i ułomne”.

          Pod względem treści Księga Przysłów jest dla mnie niezwykle cenna i życiowa. Zawiera liczne spostrzeżenia na temat mądrości i głupoty. Mądrość ukazywana jest jako najwyższa wartość — coś, co należy zdobywać z wysiłkiem, pielęgnować i stosować w codziennym życiu. Głupota natomiast jawi się jako siła destrukcyjna, prowadząca do upadku i ruiny. Wiedza i rozsądek stają się tu nie tylko ideałem moralnym, ale także sposobem na przetrwanie i powodzenie. Autorzy chwalą pracowitość, wytrwałość i roztropność, ostrzegając przed lenistwem, które sprowadza biedę.

          Księga podkreśla również, że życie w zgodzie z Bogiem jest mądrością samą w sobie i przynosi człowiekowi prawdziwe korzyści. Szczególnie istotne jest biblijne sformułowanie o „bojaźni Bożej” jako początku mądrości. Nie chodzi tu o strach przed Bogiem, lecz o głęboką troskę, aby Go nie obrazić — o świadomość, że jest On jedyny i niezastąpiony dla człowieka oraz klucz do jego szczęścia. Bojaźń Boża to postawa szacunku, miłości i odpowiedzialności, która kieruje życiem ku dobru i prawdzie: "Z całego serca Bogu zaufaj, nie polegaj na swoim rozsądku; myśl o Nim na każdej drodze, a On twe ścieżki wyrówna” (Prz 3,5–6).

          Jakże trafne są słowa: "Znajdzie mnie ten, kto mnie szuka” (Prz 8,17); „bo kto mnie znajdzie, ten znajdzie życie i uzyska łaskę u Pana” (Prz 8,35).

          Pouczający jest także przekaz: „Pan mnie stworzył, swe arcydzieło” (Prz 8,22). Te i inne słowa były dla mnie inspiracją do napisania eseju "Człowiek byt niemal doskonały" (Coriolanus 2009). Człowiek jest wielki, bo został stworzony na Boże podobieństwo i z tego faktu należy mu się szacunek. Ma możliwość być twórczym, a tym samym uczestniczy w dziele stwarzania i przemieniania świata.

          Skromność jest cnotą. Boga należy się bać — nie w sensie lęku, ale aby Mu nie sprawiać przykrości. Ty jesteś synem, a Bóg jest twoim Ojcem: „Karci Pan, kogo miłuje, jak ojciec syna, którego lubi” (Prz 3,12).„Nie kocha syna, kto rózgi żałuje; kto kocha go, w porę go karci” (Prz 13,24). Do tych cytatów mam jednak zastrzeżenia.

          Księga chwali wierność małżeńską: „Pij wodę z własnej cysterny” (Prz 5,15).

„Strzeż, synu, nakazów ojca, nie gardź nauką matki” (Prz 6,20) — to pobożne życzenie każdego rodzica.

„Znajdzie mnie ten, kto mnie szuka” (Prz 8,17).

„Bo kto mnie znajdzie, ten znajdzie życie i uzyska łaskę u Pana” (Prz 8,35).

„Kto żyje uczciwie, żyje bezpiecznie” (Prz 10,9).

„Nie uniknie się grzechu w gadulstwie; kto ostrożny w języku — jest mądry” (Prz 10,19).

„Głupi uważa swą drogę za słuszną, ale rozważny posłucha rady” (Prz 12,15).

„Rozumny swą wiedzę ukrywa, serce niemądrych głosi głupotę” (Prz 12,23) — czyli: nie wypowiadaj mądrości bez zastanowienia.

„Smutek przygnębia serce człowieka, rozwesela je dobre słowo” (Prz 12,25). Smutek odbiera człowiekowi zdolność racjonalnego myślenia. Tymczasem dobre słowo — nic nie kosztujące — to dar człowieka dla człowieka. Tak jak Bóg jednym słowem tchnął świat, tak człowiek jednym słowem może spowodować wiele dobra. Wystarczy używać trzech słów: „proszę”, „dziękuję” i „przepraszam”.

„Jeden udaje bogacza — nie mając niczego, inny udaje nędzarza — a opływa w dobra” (Prz 13,7) — sentencja wciąż aktualna.

„Każdy trud przynosi zyski, gadulstwo — jedynie biedę” (Prz 14,23).

„Lepszy jest suchy kęs chleba w spokoju niż dom pełen biesiad kłótliwych” (Prz 17,1).

„Nie przystoi głupcowi mowa wytworna, tym mniej możnemu — warga kłamliwa” (Prz 17,7).

„Nagana głębiej działa na mądrego niż sto batów na głupiego” (Prz 17,10).

„I głupi, gdy milczy, wydaje się mądrym; kto wargi zamyka — jest bezpieczny” (Prz 17,28).

„Brat obrażony — trudniejszy do zdobycia niż miasto warowne” (Prz 18,19).

„Rozważny człowiek nad gniewem panuje, a chwałą jego jest zapomnienie uraz” (Prz 19,11).

„Lepsze mieszkanie w kącie dachu niż żona swarliwa i dom obszerny” (Prz 21,9).

„Lepiej mieszkać na pustyni niż z żoną kłótliwą, mrukliwą” (Prz 21,19).

„Mąż rozumny lepszy niż krzepki, a światły przewyższa muskularnego” (Prz 24,5).

„Kto kopie dół — weń wpada” (Prz 26,27). To aforyzm, który do dziś pozostaje popularny w wersji: „kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada”.

Księga Psalmów

          Księga Psalmów to jedna z najpiękniejszych i najbardziej poetyckich ksiąg Biblii, zawierająca 150 psalmów. Jest obecna zarówno w Biblii hebrajskiej, jak i w Starym Testamencie w tradycji chrześcijańskiej. To poezja hebrajska, często przeznaczona do śpiewania z towarzyszeniem instrumentów (np. harfy, cytry). Ma różnorodną tematykę: uwielbienie Boga i dziękczynienie (psalmy pochwalne), modlitwy błagalne i lamentacje w trudnych chwilach (psalmy lamentacyjne), refleksje mądrościowe o życiu i Bożym prawie (psalmy dydaktyczne), modlitwy królewskie i mesjańskie (psalmy królewskie).

          Psalmy często opisują pełne spektrum ludzkich emocji – od radości i wdzięczności, po smutek, gniew, lęk i poczucie opuszczenia.

          Autorstwo tradycyjnie większość przypisywano królowi Dawidowi, ale autorami byli także m.in. Asaf, synowie Koracha, Mojżesz, Salomon oraz inni anonimowi poeci. Psalmy powstawały na przestrzeni około tysiąca lat – od czasów Mojżesza (ok. XIII w. przed Chr.) po okres po niewoli babilońskiej (V w. przed Chr.). Początkowo funkcjonowały w tradycji ustnej i liturgii świątynnej, później zostały zebrane w pięć części (odpowiadających pięciu księgom Tory).

W judaizmie – Księga Psalmów to modlitewnik i źródło osobistej pobożności; wiele psalmów włączono do codziennych modlitw.

          W chrześcijaństwie – psalmy są integralną częścią liturgii (np. Liturgia Godzin, Msza Święta), a ich przesłanie interpretowane jest często w świetle życia i nauki Jezusa. W kulturze – wpływ psalmów widoczny jest w literaturze, muzyce i sztuce (od chorałów gregoriańskich po muzykę Bacha czy współczesne pieśni uwielbienia). Ma w sobie cechy poetyckie:

Równoległość wersów (charakterystyczny dla poezji hebrajskiej zabieg, np. powtórzenie tej samej myśli w innej formie).

Obrazy i metafory zaczerpnięte z natury i życia codziennego.

Często zawierają wezwania do śpiewu, tańca, gry na instrumentach.

          Księga Psalmów to nie tylko starożytny zbiór modlitw, lecz także duchowy most łączący pokolenia wierzących. Jej wyjątkowość polega na tym, że łączy głębię teologiczną z autentycznym ludzkim doświadczeniem. To właśnie dlatego od tysięcy lat nie przestaje być odmawiana, śpiewana i interpretowana na nowo – zarówno w świątyniach, jak i w prywatnych, cichych modlitwach.

          Treść poetycka jest wytworem kultury literckiej, Byłbym ignorandem abym podjął się analizy krytycznej tekstów, i zostawiam ją fachowcom (filologom). Mogę tylko podzielić się moimi refleksjami czytelnika. Te które zatrzymały moją uwagę:

"Mówi głupi w swoim sercu: «Nie ma Boga». " (Ps 14(13),1); Ps 53(54) 2) jako zdecydowane przesłanie Prawdy z którą się zgadzał całkowicie..

"Jakże wielkie są dzieła Twe, Panie, bardzo głębokie Twe myśli!  Człowiek nierozumny ich nie zna, a głupiec ich nie pojmuje. " (Ps 92(93) 6–8).

"Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? " (Ps 22(23) 2) jako źródło modlitwy Jezua Chrystusa na krzyżu. Psalm ten przytaczają Ewangelie: Mt 27,46; Mk 15,34.

"Przez słowo Pana powstały niebiosa i wszystkie ich zastępy przez tchnienie ust Jego" (Ps 33(34) 6) jako źródła inspiracji dla prologu Ewangelii Jana (J 1,1–3).

          Psalmy od wieków wykorzystywane są zarówno w liturgii, jak i w tworzeniu utworów muzycznych – od chorałów gregoriańskich, przez dzieła wielkich kompozytorów, aż po współczesne pieśni uwielbienia. Stanowią one nie tylko element modlitwy wspólnotowej, ale także narzędzie osobistego spotkania z Bogiem.

          Ich słowa i melodia służą wyrażaniu emocji oraz przeżyć duchowych – radości, wdzięczności, skruchy, nadziei, tęsknoty czy ufności. Dzięki połączeniu piękna poezji i muzyki psalmy poruszają serce i umysł, pomagając wierzącym w głębszym przeżywaniu modlitwy oraz w odkrywaniu duchowego sensu codziennych doświadczeń.

Księga Hioba – refleksja nad cierpieniem, wiarą i sensem życia

          Księga Hioba to jedna z najważniejszych i najbardziej filozoficznych ksiąg Starego Testamentu, zaliczana do literatury mądrościowej – obok Księgi Koheleta czy Psalmów. Zawiera głębokie rozważania nad naturą cierpienia, sprawiedliwości Bożej, ludzkim losem oraz wiarą wystawioną na próbę. Autor księgi pozostaje nieznany, a jej powstanie datuje się na okres między VI a IV wiekiem przed Chr. Struktura dzieła składa się z prologu narracyjnego, części poetyckiej (obejmującej dialogi Hioba z przyjaciółmi oraz z Bogiem) oraz epilogu, w którym Hiob zostaje nagrodzony.

          Centralną postacią utworu jest Hiob – człowiek sprawiedliwy, bogobojny, zamożny, otoczony rodziną i szacunkiem społecznym. Nie popełnił żadnego grzechu, a mimo to doświadcza bolesnego upadku: traci majątek, dzieci i zdrowie. Księga przedstawia paradoks cierpienia osoby niewinnej i stawia pytanie: dlaczego Bóg dopuszcza cierpienie tych, którzy nie zasłużyli na karę?

          Motyw ten pozostaje niezwykle aktualny i bliski współczesnemu odbiorcy. Wielu ludzi, również dzisiaj, czuje się przytłoczonych losem, który wydaje się niesprawiedliwy i niezasłużony. Wierzący zmagają się z pytaniem o sens cierpienia i często – jak Hiob – kierują do Boga swoje żale, próbując zrozumieć, dlaczego spotyka ich nieszczęście.

          Dla mnie osobiście lektura Księgi Hioba byłaby bardziej przejrzysta, gdyby nie obecność w niej postaci Szatana. Mój własny system poznawczy, który określam jako filozoteizm, odrzuca Szatana jako byt rzeczywisty. W księdze Szatan występuje jednak jako oskarżyciel, który poddaje w wątpliwość bezinteresowność wiary Hioba, sugerując, że jego pobożność wynika wyłącznie z dobrobytu, jakim się cieszy.

          Gdy Hiob traci wszystko, jego trzej przyjaciele – Elifaz, Bildad i Sofar – odwiedzają go z zamiarem pocieszenia, jednak szybko przyjmują postawę oskarżycieli. Zakładają, że skoro Hiob cierpi, to musiał zgrzeszyć. On jednak stanowczo odrzuca tę logikę – czuje się niewinny, choć jednocześnie jest zdezorientowany i załamany. W swoich monologach zwraca się bezpośrednio do Boga – z pytaniami, pretensjami, a nawet oskarżeniami – jednak nie odrzuca Go. Nie buntuje się przeciwko istnieniu Boga, lecz szuka zrozumienia.

          Przełomowy moment następuje, gdy Bóg odpowiada Hiobowi „z wichru” (Hi 38,1; 40,6). Nie tłumaczy przyczyn jego cierpienia, lecz ukazuje ogrom swojej mocy i niezbadanej mądrości. Przesłanie jest jasne: człowiek nie jest w stanie ogarnąć boskiego planu ani ocenić sprawiedliwości według ludzkich kategorii. Hiob, poruszony i pokorny, uznaje swoją małość wobec Boga, przeprasza za słowa wypowiedziane w rozpaczy. Zostaje nagrodzony: odzyskuje zdrowie, majątek, a jego życie zostaje przedłużone – ma również nowe dzieci.

          Jednak ten finał budzi we mnie pewien opór. Dla przeciętnego czytelnika historia Hioba może wydawać się kuriozalna, a nawet okrutna. Można wręcz doszukiwać się w postępowaniu Boga cech negatywnych – zdaje się On testować człowieka, jakby jego życie było przedmiotem eksperymentu. Paradoksalnie to nie Bóg, lecz Hiob staje się ostatecznym symbolem dobra, wierności i moralnej wyższości, nawet kosztem teologicznego wizerunku Boga.

          Nagroda, jaką Hiob otrzymuje na końcu, nie wydaje mi się adekwatna do poniesionych strat. Nie mam tu na myśli dóbr materialnych, lecz utratę rodziny, którą z całą pewnością kochał. Nic nie jest w stanie w pełni wynagrodzić bólu po śmierci bliskich. Nowe dzieci nie zastąpią tych, które odeszły. Ostateczne przesłanie Księgi Hioba jest więc trudne do przyjęcia w sposób bezwarunkowy.

          A jednak – mimo wszystkich wątpliwości – Księga Hioba pozostaje jednym z najgłębszych dzieł biblijnych. Stawia pytania, na które nie ma łatwych odpowiedzi. Dotyka samego sedna ludzkiej egzystencji: sensu życia, sensu cierpienia, relacji z Bogiem w chwilach próby. Pokazuje, że nawet w obliczu cierpienia niezawinionego można zachować pokorę i godność. I choć nie daje jednoznacznej odpowiedzi, uczy, że warto szukać – nawet jeśli odpowiedź nigdy nie nadejdzie w pełni.