Badania archeologiczne wskazują, że na terenie obecnej
Jerozolimy (wzgórze Ofel) istniało osadnictwo ludzkie już w epoce miedzi (IV
tysiąclecia p. Chr.). W epoce brązu
istniała stała osada ludzka. Archeolog Ann Killebrew opisała Jerozolimę
z przełomu II i I tysiąclecia p.n.e. jako duże miasto otoczone murem obronnym.
Niektórzy archeolodzy twierdzą, że Jerozolima jako miasto została założona
przez ludy semickie ok. XXVI w. przed Chr. Według żydowskiej tradycji miasto
zostało założone przez Sema i Ebera, przodków Abrahama: "Melchizedek zaś, król Szalemu (Salem)"
(Rdz 14,18). Potem została twierdzą Jebuzytów, plemienia kananejskiego.
Nazywała się Jebusa.
Relacja biblijna
przekazuje, że za czasów Dawida (XI/X wiek przed Chr.) miasto zostało podbite
przez niego i zostało stolicą zjednoczonego Królestwa Izraela. W 1003 roku
Dawid przeniósł do niej stolicę z Hebronu. Jebusytów i innych mieszkańców miasta
Salomon zmusił do służby niewolniczej: "Całą ludność, pozostałą z
Amorytów, Chetytów, Peryzzytów, Chiwwitów oraz Jebusytów, która nie była
izraelska, stanowiąc potomstwo pozostałe w kraju po tych, których Izraelici nie
zdołali poddać klątwie, Salomon zaciągnął do robót niewolniczych" (1
Krl 9,20–21).
Zgodnie z opisem biblijnym, król Dawid panował do 970 r.
przed Chr., a następnie na tronie zasiadł jego syn Salomon, który wybudował
Świątynię w mieście na Górze Moria. Świątynia Salomona (później nazywana
Pierwszą Świątynią odgrywała decydującą rolę w historii Izraela jako miejsce
przechowywania Arki Przymierza. Miasto stało się centrum religijnym,
kulturowym, politycznym, gospodarczym i militarnym Izraela. Po śmierci króla
Salomona nastąpił rozłam Królestwa Izraela na dwa odrębne państwa: Izrael i
Judę. Jerozolima została stolicą Królestwa Judy.
W 722 przed Chr.
Asyryjczycy podbili Królestwo Izraela, do Jerozolimy napłynęły tłumy
uchodźców z północy. Około 586 przed Chr. Babilończycy podbili Królestwo Judy i
zdobyli Jerozolimę, burząc I Świątynię Salomona. W 538 przed Chr., po
pięćdziesięciu latach niewoli babilońskiej, król perski Cyrus II Wielki
zezwolił Żydom na powrót do swojej ojczyzny i odbudowę Jerozolimy ze Świątynią.
Budowa Drugiej Świątyni została ukończona w 516 r, przed Chr. W ten sposób
Jerozolima ponownie stała się stolicą Judy i centrum żydowskiej wiary.
Kiedy macedoński król Aleksander Macedoński podbił
Persję, Judea z Jerozolimą znalazły się pod kontrolą grecką, przechodząc
ostatecznie pod panowanie Ptolomeuszy. W 198 r. przed Chr. Judeę i Jerozolimę
zdobyli Seleucydzi, którzy podjęli próbę hellenizacji Żydów. Doprowadziło to w
167 przed Chr. do wybuchu żydowskiego powstania Machabeuszów i utworzenia w 152
r. przed Chr. Królestwa Machabeuszy ze stolicą w Jerozolimie.
W 63 przed Chr. Jerozolima została podbita przez
rzymskiego wodza Pompejusza, który zaingerował w spór między braćmi, Hyrkanem i
Arystobulem. Miasto było długo oblegane, nie zostało jednak zniszczone. Pod
panowaniem Rzymu w I wieku przed Chr. do władzy w Judei doszedł król Herod Wieli, który zasłynął z rozbudowy i
upiększania Jerozolimy. Rozbudował on Świątynię, wzmacniając dziedziniec
kamiennymi bryłami o masie dochodzącej do 100 ton. W mieście wybudowano liczne
pałace i wieże. W 6 r. Jerozolima wraz z okolicą przeszła pod bezpośrednie
rządy Rzymian,. Potomkowie Heroda Wielkiego zostali jednak władcami Judei do 96
roku.
Według tradycji chrześcijańskiej, podczas panowania
jednego z jego synów, Heroda Antypasa,
gdy rzymskim prefektem Judei był Poncjusz Piłat, w Jerozolimie uwięziono
podczas żydowskiego święta Pesach Jezusa z Nazaretu, którego następnie
ukrzyżowano. Miejsce ukrzyżowania i przypuszczalny grób Chrystusa do dzisiaj otaczane czcią są przez
chrześcijan na terenie Starego Miasta.
Panowanie Rzymian nad Judeą zostało poddane próbie podczas
wojen żydowskich. W maju 66 r. XII legion rzymski dowodzony przez Wespajana
przystąpił do tłumienia powstania żydowskiego. Kulminacyjnym momentem walk było
oblężenie Jerozolimy w 70 r. Całe miasto wraz ze Świątynią zostało zburzone. W
132 rzymski cesarz Handrian postanowił odbudować Jerozolimę jako miasto
hellenistyczne ze świątynią Jowisza.
W IV wieku cesarz Konstantyn I Wielki wybudował w mieście
liczne obiekty kultu chrześcijańskiego, w tym bazylikę Grobu Świętego. Od tego
czasu aż do VII wieku Żydzi nie mieli prawa wstępu do Jerozolimy. Po
podziale Cesarstwa rzymskiego (395 r.)
miasto znalazło się w Bizancjum. Na
przestrzeni kolejnych dziesięcioleci Jerozolima przeszła pod panowanie Persji,
a następnie ponownie wróciła do Rzymian. Perski władca Chosrow II Parwiz na
początku VII wieku zajął Syrię i Judeę z miastem Jerozolimą. Jerozolima została
zdobyta w 614 po 21 dniach oblężenia. Żydowscy bojownicy dołączyli do Persów
walcząc przeciwko chrześcijanom. Miasto zostało odzyskane przez Bizancjum w 629
r.
W 638 r. Jerozolima została zdobyta przez, będących od
niedawna muzułmanami, Arabów. Wraz z arabskim podbojem Żydzi odzyskali prawo
wstępu do miasta. Kalif Umar ibn al-Xhattab podpisał traktat z chrześcijańskim
patriarchą Sofroniuszem, zapewniając go, że wszystkie chrześcijańskie miejsca
Jerozolimy wraz z ludnością będą chronione zgodnie z muzułmańskimi zasadami wiary.
Umar nakazał wówczas wybudowanie na Wzgórzu Świątynnym Kopuły na Slake i
Meczetu Umara. Rok 750 to początek rządów Abbasytów w Jerozolimie. W 1009
zburzona została Bazylika Grobu Pańskiego. W 1072 r. miasto zdobyli Turcy seldżuccy.
W 1095 papież Urban II wezwał do krucjaty, mającej na
celu wyzwolenie Ziemi Świętej. Armia krzyżowców zdobyła Jerozolimę w 1099 r. i
wymordowała muzułmańskich oraz żydowskich mieszkańców. Krzyżowcy uczynili z
Jerozolimy stolicę Królestwa Jerozolimskiego. W 1187 r. Saladyn, kurdyjski
sułtan Egiptu i Syrii, pokonał krzyżowców i zdobył Jerozolimę. Miasto zostało
odzyskane przez krzyżowców w 1229 r., a ostatecznie utracone przez chrześcijan
w 1244 r.. Rok 1260 to początek panowania egipskich Mameluków w Jerozolimie.
W 1517 Jerozolimę zdobyli Turcy, którzy utrzymali
panowanie nad tym rejonem do XX wieku. W XVI i XVII wieku odbudowano mury
obronne miasta. Był to okres rozkwitu regionalnego handlu i gospodarki
Jerozolimy, jednak już w XVIII-XIX wieku nastąpiło osłabienie związane ze
stopniowym upadkiem potęgi Imperium Osmańskiego. Na początku XIX wieku w
Jerozolimie pojawiły się liczne międzynarodowe misje oraz konsulaty, co było
momentem przełomowym we współczesnej historii miasta. W tym okresie wybudowano
pierwsze dzielnice mieszkaniowe położone poza murami Starego Miasta. Wybudowali
je w latach 40. XIX wieku angielscy i niemieccy protestanci, którzy chcieli
przynieść ulgę miastu cierpiącemu od przeludnienia i złych warunków
sanitarnych. Na krawędzi niemieckiej kolonii powstały bogate wille tureckie,
dając początek nowym arabskim dzielnicom. W tym okresie do Palestyny
napłynęła pierwsza fala żydowskich
imigrantów z Europy, którzy założyli nowe żydowskie dzielnice w Jerozolimie.
Nastąpiło ożywienie budownictwa i kultury, które trwało nieprzerwanie aż do
wybuchu I wojny światowej.
Panowanie osmańskie nad Jerozolimą zakończyło się w
grudniu 1917 r., kiedy miasto zajęły wojska brytyjskie. Na mocy
międzynarodowych porozumień powojennych
Palestyna weszła w skład brytyjskiego mandatu na Bliskim Wschodzie.
Powstał w ten sposób Mandat Palestyny. Pod brytyjskim panowaniem powstały nowe
podmiejskie dzielnice na północnych i zachodnich przedmieściach Jerozolimy, a w
1925 r. otworzono Uniwersytet Hebrajski.
W 1947 r. w
ONZ-owskich planach podziału Palestyny zalecono ustanowienie z miasta i okolic
strefa neutralnej pod międzynarodową kontrolą.
Plan ONZ nie został jednak
zrealizowany, ponieważ żydowska Hagana i jordański Legion rozpoczęły walki o
przejęcie kontroli nad Jerozolimą. 28 maja 1948 r. Jordańczycy zdobyli Stare
Miasto i wygnali stamtąd wszystkich Żydów (część została jeńcami, część
przekazano Międzynarodowemu Czerwonemu Krzyżowi, a część wygnano do zachodnich
dzielnic miasta kontrolowanych przez Izraelczyków).
I wojna izraelsko-arabska spowodowała ogromne wysiedlenia
ludności arabskiej i żydowskiej w okolicach Jerozolimy. Ze Starego Miasta
zostało usuniętych siłą 1500 Żydów, którzy schronili się w dzielnicach zachodnich.
Arabska miejscowość Lifta (obecnie dzielnica Jerozolimy) została zajęta przez
Izraelczyków, a jej mieszkańcy wywiezieni ciężarówkami do Wschodniej
Jerozolimy. Wysiedlenia Arabów objęły także wioski Dajr Jasin (gdzie doszło do
ich masakry), En Kerem i al-Maliha.
Koniec wojny przyniósł podzielenie Jerozolimy na dwie części: wschodnia
należała do Transjordani, a zachodnia
do Izraela. Linia demarkacyjna przecinała centrum miasta. W 1949 r. Izrael
uznał Zachodnią Jerozolimę za swoją stolicę. Natomiast Transjordania złamała warunki
Porozumienia o Zawieszeniu Broni z 1949 i odmówiła Żydom prawa dostępu
do świętych miejsc judaizmu we Wschodniej Jerozolimie. Wiele z tych miejsc
zostało zniszczonych lub sprofanowanych. Ograniczenia w dostępie dotyczyły
także społeczności chrześcijańskiej i chrześcijańskich miejsc świętych w
mieście.
W następstwie wojny sześciodniowej w 1967 r. wojska
izraelskie zajęły Wschodnią Jerozolimę. W 1980 r. Izraelczycy ogłosili
zjednoczenie Jerozolimy jako stolicy państwa Izraela. Jednakże te działania
zostały skrytykowane przez społeczność międzynarodową. ONZ potępiło tę decyzję
w rezolucji nr 478, która domagała się uznania suwerenności Jerozolimy „bez
mocy prawnej”. Ponadto palestyńscy Arabowie zaczęli domagać się uznania
Wschodniej Jerozolimy za stolicę swojego państwa. Status prawny miasta
pozostaje nadal nierozstrzygnięty.
30 lipca 1980 r. izraelski parlament Kneset uchwalił
ustawę Podstawowe Prawo Jerozolimy, która stwierdza, że zjednoczona Jerozolima
jest stolicą Izraela, co oznacza, że jest ona siedzibą prezydenta, parlamentu,
rządu i Sądu Najwyższego, oraz że
święte miejsca wszystkich religii są tu nietykalne, a Izrael zobowiązuje się
zapewnić swobodny dostęp do nich. Społeczność międzynarodowa nie uznaje tego
aktu i ambasady większości państw znajdują się w Tel Awiie.
Pretensje do Wschodniej Jerozolimy zgłaszają
Palestyńczycy, uznający ją za stolicę ich przyszłego niepodległego państwa.
Konstytucja OWP z 1968 określiła Jerozolimę jako „siedzibę OWP”. Spór o status
Jerozolimy jest jednym z powodów konfliktu izraelsko-palestyńskieo.
ONZ i większość państw nie uznają Jerozolimy jako stolicy
Izraela, pozostawiając tę kwestię sporną do wyjaśnienia podczas przyszłych
negocjacji izraelsko-palestyńskich. Autonomia Palestyńska planuje utworzenie we
Wschodniej Jerozolimie stolicy swojego państwa. Większość z państw nie ma
ambasady w Jerozolimie; a swoje ambasady posiada w Tel Awiwie (wikipedia),
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz