Montanizm

          Montanus był Frygijczykiem. Podobnie jak Walentyn twierdził, że otrzymał charyzmat prorokowania (popadał w ekstazy). Jego działalność rozpoczyna się od roku 156 (Epifaniusz). W 177 r. jego nauka zostaje przedstawiona w Rzymie. Charakteryzuje się przypisywaniu wielkiego znaczenia wizjom i objawieniom, a wybitną rolę odgrywają w tym kobiety. Jego objawienia dotyczą eschatologii. Jak głosił, razem z nim, rozpoczął się czas Parakleta (Ducha Prawdy, Pocieszyciel). Montanus powołuje się na słowa Jezusa, który obiecywał swoim uczniom, że kiedy odejdzie, ześle im Parakleta (BT: Pocieszyciela), który pozostanie z nimi na zawsze. Ewangelia Jana uczy o Duchu Świętym: Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze - Ducha Prawdy, którego świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna (J 14,16–17). Montanus nawoływał, że na przyjście Parakleta należy się przygotować. Trzeba żyć w czystości. Montanizm charakteryzował się rygoryzmem i millenaryzmem. Wymagał bezwarunkowego posłuszeństwa wiernych. Narzucał surowy rygor moralny. Odrzucał wszelki autorytet kościelny. Polecał swoim zwolennikom wyrzeczenie się małżeństwa i propagował życie w całkowitym celibacie.  Zwolenniczkami jego były dwie prorokinie: Pryscylla i Maksymilia. Razem z Montanusem zapowiadały rychły koniec świata. Typowe dla montanistów było pragnienie męczeństwa. Przepowiadał wstrząsy, wojny (millenarystyczne), które jednak nie wystąpiły.  Sekta montanistów zyskała wielu zwolenników w całym cesarstwie. Z Frygii dotarła przez Galację, Lydię, Konstantynopol do Rzymu i Galii.

          Nauka Montanusa spotkała się ze sprzeciwem Apolinarego, biskupa Hierapolis. W Rzymie natrafił na silną opozycję (herezja frygijczyków). 

          Tertulian natomiast zwiąże się z ideami montanizmu. Będzie ich propagatorem w lżejszym wydaniu. Uważał, że człowiek po śmierci współmałżonka nie powinien żenić się powtórnie, uważając to za cudzołóstwo.

          Montanis ożywił  rozwój duchowy chrystianizmu azjatyckiego.  Być może dwie córki Filipa apostoła, prorokini i dziewice trafiły na właściwy czas. U Montanusa widoczny był przerost form chrystianizmu. Lubował się w skrajnościach. Ujawnił, że człowiek posiada w sobie intuicję duchową. Co prawda nie jest ona w pełni dostępna przed śmiercią i przed zmartwychwstaniem Jezusa, ale pozwala na wiarę chrześcijańską i jej rozumienie.