Wczesna apologetyka

          Pogardzanie chrześcijanami, represje, niechęć stały się podstawą apologetyki, czyli działań obronnych. Pojawiły się osoby, które pomagały wygrywać z władzami procesy. Pojawiły się dzieła wykazujące, że chrześcijaństwo jest urzeczywistnieniem ideałów helleńskich. Pierwsza apologia (Arystydesa)  pochodzi za czasów panowania cesarza Hadriana (117–138).       

          Apologetą był Justyn (ok. 100 – ok. 167). Wyznawał poglądy millenarystyczne. Sam nazywał się Samarytaninem, ale jego ojciec był Grekiem lub Rzymianinem. Wychował się w wierze pogańskiej. Podczas studiów zetknął się z chrześcijaństwem, którego stała się wyznawcą. W Rzymie założył bezpłatną szkołę. Około 165 r. Justyn, po donosie prawdopodobnie swego wieloletniego wroga Krescenesa, oskarżony o to, że jest chrześcijaninem, wraz z sześcioma swoimi uczniami stanął przed sądem prefekta Rzymu Juniusa Rustyka. Śmierć poniósł przez ścięcie mieczem. Jak sam opisuje, szukał mądrości, która znalazł w chrześcijaństwie. Do końca zachował swój własny sposób myślenia i styl życia. W swoich dziełach rozważał naturę demonów. Widać w nim poglądy platońskie. Podejmował dysputy na temat ówczesnych herezji. Pokazywał cnoty chrześcijan. Wyznaczył w literaturze kierunek apologetyki, który będzie kontynuowany później.

          Za czasów prześladowań Marka Aureliusza pojawiła się inna grupa apologetów. Meliton adresował do cesarza Apologię, gdy ten przejeżdżał przez Azję Mniejszą.  W swoim dziele wspomina o edyktach przeciw chrześcijan (brak ich źródeł). Autor podkreśla jak rozkwit cesarstwa zbiega się z rozkwitem chrześcijaństwa. Innym apologeta byli Apolinary z Hierapolis, Atenagoras (Prośba za chrześcijanina).

          Ważne było to, że apologetyka miała charakter oficjalny, skierowany do cesarzy. Opracowywano równie dzieła na użytek prywatny. Biskup Teofil z Antiochii pisał przeciwko Marcjanowi i Hermogenesowi i wykazywał ich błędy doktrynalne.

          Wczesna apologia demaskuje rozmaite formy pogaństwa, mitologię, kult cesarza, pogańskie misteria, nieobyczajowość pogańską. Pokazuje inne cenne wartości jakie ujawniły się w nowej religii. Domaga się tolerancji dla chrześcijaństwa oraz przymierze jej z filozofią. Udowadnia, że jej rozwój przynosi korzyści samemu cesarstwu, odkrywa prawdziwy sens hellenizmu.

          Doktryna chrześcijańska zaczęła nabierać znaczenia kulturowego. Pojawiła się jej literatura (twórczość Meliton), specyficzna retoryka i myśl. Była ona przedmiotem dyskusji w różnych szkołach. Porównywano ją z innymi kierunkami filozoficznymi. Pierwszy historyk Kościoła Hegezyp podaje listę sukcesji biskupów.