Papież Benedykt XV (1914–1922)

          6 września 1914 roku wybrano na papieża Benedykta XV (1914–1922). On, jak i poprzednicy, pragnął przywrócić papiestwu autorytet jaki utracono za pontyfikatu Piusa X. Palącym problemem była jednak I wojna światowa jaka się rozpętała. Apel papieża nie odnosił  jednak żadnego skutku. Papież próbował zachować neutralność, która nigdy nie jest łatwa. Wojna nie sparaliżowała jednak Kurii. Papież pozbył się mgr Umberta Benigni, szarej eminencji Piusa X i założyciela Sapiniery, tajnej organizacji o cechach inkwizycji. Zlikwidował Kongregację Indeksu i powierzył cenzurę zajmującego się nią uprzednio Świętemu Oficjum. Jak powiedział: przeminęły już czasy polowań na czarownice. W 1917 roku ogłoszono nowy Kodeks Prawa Kanonicznego, utrzymany w mocy od roku 1983. Najlepiej to świadczy, że Kościół powinien uwzględniać stale przychodzące zmiany w życiu ludzkości. Papież wiele czynił na niwie pomocy dla ofiar wojny i panującego głodu. Dopiero po jego śmierci zdano sobie sprawę jakim wielkim człowiekiem był ten niepozorny z wyglądu papież.

          Wybór kolejnego papieża był kompromisem pomiędzy kardynałami konserwatystami a kandydatami postępowymi. Wybrany kardynał Achilles Rati przyjął imię Piusa XI (1922–1939). Papież ten był uprzednio (w 1919 roku) nuncjuszem w Polsce. Za młodu wysportowany (alpinista) potrafił pokonywać trudności. Duchownym zakazał wstępować do partii (czarnych koszul). Nie mając na uwadze władzy doczesnej papież zajmował się sprawami Kościoła. Napisał wiele encyklik. W encyklice Ecclesiam Dei (1923) wzywał Wschód do odbudowy jedności. Niestety pojmował to jako wchłonięcie wszystkich kościołów przez Kościół katolicki. Zakazał katolikom udziału w konferencjach ekumenicznych. Inne encykliki poświęcone były małżeństwom chrześcijańskim (1930), kwestiom społecznym (1931), nazizmowi (1937) i komunizmowi (1937).

          Papiestwo uznało Królestwo Włoch za stolicą w Rzymie, co regulowało „kwestie rzymską” (Układ Laterański). Watykanowi pozostawiono 44 hektary. Papież zgodził się na utratę dawnego Państwa Kościelnego, przyjmując odszkodowanie w wysokości miliarda siedmiuset pięćdziesięciu milionów lirów. Watykanowi pozostawiono pełną autonomię. Mógł nawiązywać stosunki dyplomatyczne z każdym krajem, a także zawierać z nimi konkordaty.

          Dzisiaj krytycznie ocenia się układ międzynarodowy jaki został zawarty przez Watykan z Niemcami hitlerowskimi. Dla Hitlera była to wspaniała legitymacja do władzy.  Kto wie, czy działanie papieża nie było podyktowane zasadą mniejszego zła. Hitler był nieobliczalny i bezwzględny. Kościół bał się represji dokonywanych na katolikach. Pius XI protestował trzydzieści cztery razy, a 14 marca 1937 wydał słynną encyklikę Mit brennender Sorge, napisaną po niemiecku po to, aby wywarła bardziej bezpośredni skutek. Na Hitlerze nie wywarła jednak większego wrażenia, a katolików naraziła na dalsze przykrości. Papież potępiał również komunistyczny ateizm (Divini Redemptoris, 1937) .

          W 1939 roku papież szykował się do wygłoszenia mowy potępiającej pogwałcenie umów oraz dążenie Niemiec do wojny. Niestety, prawdopodobnie został otruty zanim wygłosił przygotowaną mowę[1].

---

[1] W 1972 r. kardynał Tisserant ujawnił na łamach francuskiej prasy, że Pius XI został zgładzony na rozkaz Mussoliniego/ Śmiercionośny zastrzyk zrobił mu profesor Francesco Patacci.