Papież Leon XIII (1878–1903)

          Wydawało się, że Kościół tracąc swoje terytoria straci swój prestiż światowy. Tymczasem stało się odwrotnie. Kościół uwolnił się od wielkiego balastu władzy państwowej, która od IV wieku tylko Kościołowi przeszkadzała w pełnieniu obowiązków swojego posłannictwa.

          Kościołowi towarzyszyło szczęście. Na tron Piotrowy powołano mądrego kardynała Gioacchina Pecciego, który przyjął imię Leona XIII (1876–1903). Był to człowiek wszechstronny. Władał kilkoma językami. Obeznany był w dyplomacji zagranicznej. Od początku musiał postępować rozważnie. Antyklerykalizm w Rzymie był jeszcze mocny. Papież zrezygnował z błogosławieństwa z balkonu bazyliki świętego Piotra. Gest ten wykonał pozostając w bazylice.

          Papież zachowywał się tak jakby nic się nie stało. Dalej trzymał głowę wysoko i tym utrzymywał pewną dostojność stanowiska. Domagał się zwrotu terytorium Państwa Kościelnego. Dążył do restauracji Państwa Kościelnego. W dalszym ciągu kładł nacisk na autonomię papiestwa i istotne wartości państwa. Regularnie wydawał instrukcje dla biskupów mając z nimi stały kontakt, a nuncjuszy uczynił „nadzorcami” biskupów. W ten sposób zacieśniał bezpośrednie kontakty papiestwa z chrześcijanami na świecie. W pierwszej encyklice, napisanej w dwa miesiące po objęciu stanowiska, papież przedstawił swe zamierzenia  – doprowadzić do pogodzenia Kościoła ze współczesną kulturą.

          W roku 1881 udostępnił badaczom watykańskim archiwa. Kościołom wschodnim, którzy przyłączyli się do Rzymu przyznał prawo zachowania własnego obrządku i dyscypliny, szczególnie w kwestii zawierania małżeństw przez kapłanów (np. Kościół koptyński). 15 maja 1891 roku ogłosił przełomową encyklikę Rerum novarum. Choć historycznie spóźniona, dotyczyła ważnych problemów społecznych. Reakcja na encyklikę była ogromna. Leon XIII zyskał miano „papieża robotnika”. W sumie ogłosił 46 encyklik. Miał szeroki wachlarz zainteresowania. W Watykanie zbudował obserwatorium astronomiczne. Wspierał badania w zakresie nauk przyrodniczych, historii, archeologii i astronomii.

          Pomimo swojego dorobku papież nie pozbył się wrogów reakcjonistycznych. Papież czasami czuł się bezradny. Odstąpił od ruchu chrześcijańskie demokracji. Powołał Komisję biblijną do nadzorowania prac katolickich egzegetów. Wprowadził w ten sposób cenzurę, co przyczyniło się do osłabienia prac badawczych i zatrzymanie nowatorskich myśli.

          Pomimo utraty terenów, papież przywrócił papiestwu autorytet moralny, jaki dawno nie gościł za murami Watykanu.