Przełom w źródłach wiary

        Jak pisałem, okres niewoli babilońskiej był dla Żydów przełomowy. Wielu Żydów nie zdawało sobie sprawy, że niewola była konsekwencją odejścia od wierności Bogu. To nowe doświadczenie było sygnałem do refleksji religijnej.

        W Iraku znaleziono ponad sto glinianych tabliczek z inskrypcjami sprzed ponad 2,5 tys. lat. Dokumentują życie codzienne biblijnych mieszkańców Judei zesłanych do Babilonii. Istnieje dużo źródeł dotyczących tego okresu. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza omawiają problem dość wyczerpująco.

          Kapłani, którym zależało na odnowie religijnej zajęli się porządkowaniem spuścizny literackiej, stanowiącej dorobek poprzednich pokoleń. 

          Opracowano od nowa zespół 6 ksiąg (zw. też historią deuteronomiczną) Starego Testamentu: Jozuego, Sędziów, 1 i 2 Samuela, 1 i 2 Królewska wykazujących podobieństwo do Księgi Powtórzonego Prawa. Księga ta wywarła silny wpływ na redakcję innych ksiąg ST, co szczególnie mocno zaznaczyło się w Joz, Sdz i Krl, nieco słabiej w Sm. Ostateczny kształt, jednolity także pod względem językowym, dzieło deuteronomiczne otrzymało w Samarii w kilka lat po zburzeniu Jerozolimy (niewola babilońska). W dziele tym sięgnięto do czasów Mojżesza i zebrano w nim różne tradycje spisane (w tym także już wcześniej istniejący kodeks Pwt 1-4, zredagowany w liczbie pojedynczej, a przez redaktora dzieła deuteronomicznego zaopatrzony we wstęp, zakończenie i teksty podane w liczbie mnogiej) i nie spisane; miały one służyć refleksji nad przeszłością w tym celu, by mogła ona ukazywać właściwy kierunek postępowania w przyszłości; wykazano bowiem, że utrzymanie jedności wszystkich pokoleń i zachowywanie przymierza z Bogiem przynosiło narodowi korzyści, natomiast łamanie ich, zwłaszcza przez królów, było przyczyną nieszczęść; w myśl tej konwencji klęski 587-586 i babilońska niewola stanowiły jako kara Boża dwie proste konsekwencje grzechów narodu; wniosek zaś, jaki należało z niej wyciągnąć, wzywał do pokuty i ufności w Bogu, który nawracającemu się ludowi zawsze przychodzi z pomocą. Pomiędzy poszczególnymi zbiorami istnieją znaczne różnice (przy zauważalnej jednak wspólnej tendencji teologicznej), wyraźne np. w ujęciu historii w Sdz i Krl; w Sdz historia ujęta jest cyklicznie - po każdym odejściu od Jahwe naród się nawraca, modli się o pomoc i zostaje uratowany; w Księgach Królewskich zaś tok narracji oddaje stopniowe, lecz pogłębiające się odchodzenie od Boga, kończące się klęską.

          Nowa sytuacja polityczna wymagała nowego paliwa religijnego. W okresie niewoli wprowadzono szereg nowych ujęć i interpretacji. Na szczęście nie zrezygnowano i nie usunięto w ostatecznej redakcji starszych tradycji.  Trzeba jednak pamiętać, że nowe podejście jest wykładnią spojrzenia religijnego z V wieku przed Chrystusem. Pojawił się nowy obraz Objawienia.

         Ten moment uprawnia do założenia, że dzień dzisiejszy ma prawo do nowego spojrzenia na tę tematykę w świetle obecnej wiedzy. Nie trzeba trwożyć się o wiarę w jedynego Boga przekazywaną na sposób tradycyjny. Prawdę tę odczytuje się również na podstawie dzisiejszej nauce racjonalnej.