Księga Rodzaju 16

          Autor księgi trzyma w napięciu czytelników. Opisuje sytuację rodzinną Abrama. Saraj dalej jest niepłodna. Po 10 latach pobytu w Kanaan godzi się, aby Abram miał dziecko z jej niewolnicą Hagar. Chce skorzystać z obowiązującego prawa. Dziecko zrodzone na kolanach innej kobiety przynależy do tej kobiety. Tak się dzieje. Brzemienna Hagar  czuje przewagę nad niepłodną Saraj. Okazuje Saraj lekceważenie. Saraj cierpi z tego powodu. Za zgodą Abrama upokarza Hagar, przywołuje ją do porządku. Upokorzona Hagar ucieka na pustynię. Po uspokojeniu się i zastanowieniu się o swojej sytuacji wraca do domu Abrama.  Hagar rodzi chłopczyka, któremu nadają imię Izmael. 

          Autor księgi prowadzi narrację w duchu tradycyjnej katechezy. Zdarzenia ubiera w formę legendarną.  Tekst pomimo mitycznej formy niesie informacje, które warto odczytać. Saraj powiedziała: Ponieważ Pan zamknął mi łono, (Rdz 16,2). Znaczy, że Saraj tak samo wierzyła w Boga, jak jej mąż. Ujawnia się też wiara Izraelitów w Boga ingerującego Pan zamknął mi łono. Filozoteizm niechętnie godzi się na taką egzegezę. Bóg nie determinuje życia człowieka, bo musiałby wpływać na wolną wolę, która jest Jego absolutnym darem. Gdyby Bóg interweniowałby, to Saraj nie musiałaby czekać aż 10 lat na potomstwo, zwłaszcza, że była już w podeszłym wieku. Słowa Saraj: Niechaj Pan będzie sędzią między mną a tobą!» (Rdz 16,5) należy traktować jako życzenie Saraj. Podobne zwroty są używane do dnia dzisiejszego. Niekiedy mają charakter modlitw lub aktów strzelistych. Używane jest też w żydowskim przeklęciu: Niech mi Pan to uczyni i tamto dorzuci  (Rt 1,17; 1 Sm 3,17; 14,4; 20,13; 25,22; 2 Sm 3,9,35).

          Autor księgi używa pojęcia Anioła Pańskiego jako wysłannika Pana, co jest równoznaczne z określeniem objawiającego się Boga (patrz przypis Rdz 16,7 BT – Biblia Tysiąclecia). Po czym Anioł Pański oznajmił: «Rozmnożę twoje potomstwo tak bardzo, że nie będzie można go policzyć» (Rdz 16,10). Anioł jako osobny istniejący byt nie miałby mocy rozmnażania potomstwa. Tak więc Anioła Pańskiego należy utożsamiać z samym Bogiem. Sama Hagar nazwała Pana przemawiającego do niej "Tyś Bóg widzialny"  (Rdz 16,13). 

           Autor księgi jest przekonany, że kto zobaczy Boga nie może być istotą żyjącą. Hagar nazwała Pana przemawiającego do niej "Tyś Bóg widzialny", bo mówiła: «Wszak tu widziałam Widzącego mnie, a jestem żywa» (tamże). Hagar pozostała jednak żywa.  Aby nie dopuścić do wyjątku, autor księgi posłużył się pojęciem zastępczym, Aniołem Pańskim.

          Warto zapamiętać ten fragment Pisma św., bo bardzo  przydaje się do dyskusji, czy aniołowie są jedynie modelami konceptualnymi na użytek działania Boga, czy istnieją własnym istnieniem. Filozoteizm nie ma wątpliwości, że są to pojęcia pomocnicze, zastępcze.