Księga Wyjścia 1

          Księga Wyjścia jest starożytną epopeją, historią uwolnienia w XIII w. przed Chr. Izraelitów z niewoli egipskiej i ich podróży do góry Synaj, a następnie do Ziemi Obiecanej. Istotą tego wydarzenia jest nawiązanie relacji między Bogiem a ludźmi na górze Synaj. Bóg ukazany jest w niej jako prawdziwy król Izraela. Centralną postacią jest Mojżesz. Księga ta powstawała przez wieki i jest owocem pracy wielu autorów. Znajdują się w niej źródła jahwistyczne (J) i elohistyczne (E). Ostateczna redakcja zakończyła się w VI–V wieku przed Chr. Na redakcję nałożyła się zapewne żydowska tragedia wygnania babilońskiego. Egzegeza historyczno-krytyczna podała w wątpliwość obraz ukazany w narracji biblijnej, stwierdzając przede wszystkim, że jedność dwunastu pokoleń jest owocem procesu redakcyjnego i dotyczy późniejszej rzeczywistości, którą po raz pierwszy osiągnięto za panowania Dawida. Faktycznie niepodobna mówić jeszcze o tej jedności w czasach, w których można by umieścić wyjście z Egiptu (Ambrogio Spreafico, Księga Wyjścia, wyd. Wydawnictwo ۩, Kraków 1998, str. 6).

          Księga Wyjścia ma wyraźny koloryt egipski, a wiele elementów zawartych w tekście biblijnym odpowiada historycznym realiom tego okresu (na podstawie licznych dokumentów pochodzących z państwa faraonów). Niestety, poza Biblią nie mamy żadnych pozabiblijnych źródeł. Ich brak można tłumaczyć małym znaczeniem historii żydowskiej z perspektywy świata pogańskiego. Jedynym obecnie dostępnym dowodem historycznego wyjścia Hebrajczyków z Egiptu jest stela kamienna z czasów faraona Merneptaha (1220 r. przed Chr.), wykonana z czarnego bazaltu (odkryta w 1895 r. w Tebach), na której wykłuta jest nazwa Izrael i to w kontekście tryumfalnego jego pokonania: Izrael został zniszczony, nie ma już nasienia. Brak potwierdzenia w źródłach pozabiblijnych (poza stelą), upoważnia nas do krytycznej oceny opisanej historii. Nowoczesna krytyka poddawała w wątpliwość istnienie Mojżesza. Rzeczywistych wydarzeń w ogóle nie da się zrekonstruować; dzisiejszemu czytelnikowi pozostaje tylko przyjęcie wydarzeń opisanych w Księdze Wyjścia przez pryzmat wiary (M. Noth, Histoire d’Israel, Paris: Payot 1970, str. 146 i n.). Teza ta nie wytrzymuje krytyki innych uczonych, którzy wykazali zwartość historyczną Mojżesza (R. de Vaux, Histoire ancien d’Israel, Paris 1971, vol. 1 str. 311. Autor przytacza dzieła takich uczonych jak R. Smend, G Fohrer, S. Hermann, H. Schmid, G. Widengren).  Mojżesz jest przedstawiony jedynie w Biblii. Jednak jego postać łączy i tłumaczy wydarzenia opisane w innych księgach Pentateuchu (gr. pięcioksiąg). Przyjmuje się, że exodus egipski miał miejsce za czasów panowania Ramzesa II (1279–1213 przed Chr., według innych źródeł za czasów Echnatona 1304–1238 przed Chr.).

          Wątkiem przewodnim księgi jest temat wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej, ale też nawiązanie relacji z Bogiem. Wyzwolenie z niewoli jest początkiem świadomego i odpowiedzialnego życia w wolności. Na historię Izraelitów nałożona jest teologia. Pisarze natchnieni chcieli pokazać kim jest Pan i że jest On Bogiem Izraela (oraz całego świata). Wszystko, co się zdarzyło, było pod  opatrznością Bożą. W trakcie wędrówki (ok. 40 lat) Bóg ujawnia (teofania synajska) swą obecność. Obiecuje opiekę nad Izraelitami z równoczesnym zobowiązaniem się Izraela do wierności wobec Niego. To wzajemne zobowiązanie się Boga i Izraela jest formą trwałego i wiecznego Przymierza Boga z człowiekiem (Kodeks Przymierza). Księga Wyjścia jest bogata w treść religijną. Wielokrotnie w tekście używa się sformułowania «Pan powiedział». Nie należy jednak  traktować tego dosłownie. Trzeba powiedzieć dobitnie – niejednokrotnie są to życzenia hagiografów, którzy Boga odbierali typowo jak na owe czasy. Chcieli w Bogu widzieć mocnego, twardego, ale i sprawiedliwego Władcę. Sprawiedliwego w rozumieniu ich ludzkiej sprawiedliwości.

          Przymierze zawarte z Bogiem ma ogromne znaczenie w bieżącej historii Izraela, a także we współczesnym chrześcijaństwie, gdzie  niejednokrotnie można zauważyć akcenty typowe dla ery mesjańskiej.    

          A synowie Izraela rozradzali się, pomnażali, potężnieli i umacniali się coraz bardziej, tak że cały kraj się nimi napełnił (Wj 1–7). Pośród Izraelitów, z pokolenia Lewiego urodził się Mojżesz (Moszeh – „wydobyłam go”). Widać od początku, że Mojżesz jest wybrańcem Boga. Pomimo nagonki faraona, jako niemowlę, zostaje cudownie uratowany, a nawet zamieszkuje i wychowuje się na dworze faraona. Ten fakt pozwala mu na otrzymanie właściwego wychowania i wiedzy. Po zabiciu Egipcjanina Mojżesz ucieka i kryje się w kraju Madian.