Sofiści

          Sofistami nazywano w V wieku przed Chr. wędrownych nauczycieli kształcących młodzież dorastającą i dorosłych w umiejętnościach przydatnych w życiu publicznym, w procesach sądowych, a także do rozprawiania na wszelkie tematy. Głównym ośrodkiem ich działalności były Ateny w Grecji.  Pęd do kształcenia się był powszechny. Nauczyciele otrzymywali wysokie wynagrodzenie. Pitagoras zbił podobno na swoich uczniach pokaźny majątek. Sofiści uczyli sztuki bronienia własnych poglądów i zwalczania oponentów. Uczyli oni polityki, filozofii retoryki, ale też w celu zwodzenia słuchaczy, wygrywania sporów sądowych i to tych nieczystych. Ze względu na swe zainteresowania naukowe, głównie związane z wymową, przyczynili się do rozwoju retoryki i językoznawstwa. Jako pierwsi badaniom naukowym nadali kierunek humanistyczny. Nie mając zaufania do wiedzy rozumowej, odwoływali się do poznania zmysłowego (sensualizm). Głosili względność prawdy, dla każdego innej (relatywizm), powszechnie obowiązujące prawdy i zasady moralne uważali za wynik umowy (konwencjonalizm). Stanowili elitę intelektualną Grecji. Ich uczniami byli wielcy tragicy Sofokles i Eurypides, mówcy jak Izokrates i uczeni jak Tukidydes. Okres działalności pierwszej sofistyki trwał niemal całe stulecie. Początkowo przychylny stosunek społeczeństwa do sofistów z biegiem czasu uległ radykalnej zmianie. Krytykowano ich za to że sprzedawali wiedzę za pieniądze. Konserwatyści wystąpili wobec nich z zarzutem, że swym nauczaniem burzą wiarę i tradycję. Najbardziej do utrwalenia negatywnego obrazu sofistów u potomnych przyczynił się Platon, wrogi im zarówno ze względów osobistych jak i ideowych. Poglądy filozoficzne sofistów są znane głównie z krytyk Platona, Arystotelesa. Termin „sofista”, który początkowo oznaczał „uczonego”, później nabrał pejoratywnego znaczenia („pseudouczony”). Platon uważał, że sztuka wikłania ludzi w sprzeczności nie jest nie etyczna. Dzisiaj umiejętności sofistów nazywa się kruczkami adwokackimi. Nie wszyscy sofiści byli nieetyczni. Wybitną postacią był Protagoras z Abdery (ok. 481 –411 przed Chr.), który cieszył się ogromnym autorytetem.  Ich umiejętności zrodziły się z analizy budowy zdania i jego składowych części. Zajmowali się etymologią i składnią. Protagoras pierwszy rozróżnił rodzaje: męski, żeński i nijaki podmiotów. Analizowano znaczenia i rozróżniania znaczenia słów, np. chcieć, a pożądać lub spierać się i sprzeczać.   Jak głosili, trzeba nauczyć się używania właściwych słów. Z czasem sofiści wyprodukowali koncepcje świata bez opamiętania, co naraziło ich na śmieszność i szydercze traktowanie.  Opowiadano o nich anegdotki i śmiano się z nich. Np. dwóch zarozumiałych sofistów dyskutuje kto się uczy: mądry czy głupi. Jeden odpowiada, że mądry. Drugi replikuje, że uczyć się musi ten, który jest głupi, a więc uczy się głupi, a nie mądry. Żart osnuty jest na znaczeniu przymiotników mądry i głupi. Sofiści zebrali znaczną ilość przykładów rozumowań, biegnących na pozór prawidłowo, ale wiodących do fałszywych wniosków (sofizmatów). Przykładowo: Czegoś nie zgubił, to masz, rogów nie zgubiłeś, a zatem je posiadasz; Kłamca, który kłamie, mówi prawdę; Jeżeli straciłeś jeden włos, to nie jesteś łysy, jak dwa, to też nie jesteś łysy. To kiedy zaczynasz łysieć?