Początki religii monoteistycznej

          Kilka tysięcy lat temu przed Chr. było wiele religii. Rozwinął się politeizm. Religie miały zasięg regionalny. Na obszarze Dolnej Mezopotamii w IV–III tysiąclecia panowała religia sumeryjska. W niej znalazło się wiele mitów i legend. W niej królowały złe duchy na morzu, na pustyni, pod ziemią. Najbardziej niebezpieczne były: Pazuzu, Labartu i Lilith.

          Religia kananejska opierała się na kosmogonii. Wszechświat narodził się z wiatru, który wiał nad wodami. Pierwszym bogiem był Mot. Gwiazdy, niebo i ziemia wykluły się z kosmicznego jaja. Pierwsze pokolenie bóstw narodziło się z bogini morza Aszratum i Nieba. W miarę, jak rozwijała się religia, Aszratum łączyła się kolejno z Elem i Baalem.

          Czy w tych i innych można dopatrzyć się czegoś z objawienia się Boga, jedynego Stwórcy świata? Niewiele. Jeżeli było coś, to zostało wyparte przez mity i legendy.

          W II tysiącleciu przed Chr. koczownicze plemię wywodzące się od Hebrajczyków, judaistyczne (Izrael) zaczęło głosić religię monoteistyczną, której podstawą była wiara w jednego Boga osobowego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym, wiecznym. Jak głosi Pismo św. Bóg zawarł z ludem Izraela przymierze obiecują ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się nakazom. Oprócz przekazu biblijnego, brak informacji o genezie tej nowej religii. Pismo święte przedstawia historię nowej religii w sposób bardzo opisowy i sugestywny. Faktem jest, że nowa religia bardzo różniła się od wierzeń sąsiadów. 

          Jedynym źródłem judaizmu jest Pismo św., które w sposób bardzo sugestywny maluje rozmowę Boga z Abrahamem, z którym zawiera przymierze. Trudno jest dawać dosłowną wiarę słowom. Faktem jest natomiast, że zaczęto głosić istnienie Boga jako jedynego Stwórcy Świata.  Opis ten pochodzi z różnych tradycji i pisany był wiele setek lat później. Tak więc materiał źródłowy jest niepewny. Idea Boga jedynego nie tak szybko przyjmowała w tym narodzie. Równolegle wierzono w wiarę ojców (bożki domowe). Prawda ujęta w przekazie natrafiła na pożyteczny grunt. Można mniemać, że sam Bóg chronił tę religię, jako spełnienie koncepcji objawienia się ludziom. Działania Boga nie są gwałtowne, ale powolne i dyskretne. Izraelici musieli najpierw zaakceptować w sercu akt wiary. Odbywało się to mozolnie. Aby pozyskać jednego wyznawcę musiało wydarzać się coś niezwykłego. Prawdą jest, że niejednokrotnie miecz przyspieszał nawracanie. Aby etap nawrócenia był skuteczny wodzowie wprowadzili do doktryny wiary prawa z narodów sąsiedzkich. Religia ubogaciła się o ponad 600 nakazów i zakazów. Dla autoryzacji wprowadzono jej w usta Boga, tak aby prawo wyglądało jakby pochodziło o od samego Boga.

          Jeżeli odczytanie Boga było trafione, to zakłócone zostało ludzką ingerencją. Ponadto zadomowiło się w Piśmie św. wiele legend pochodzenia obcego. Owszem dokonano reinterpretacji wydarzeń. Zaadaptowano fakty pod potrzeby i mentalność izraelską. Do religii judaistycznej przeniosły się takie modele konceptualne jak szatan, anioły, a także postacie historyczne  jak Noe.

        Wszelkie historie opisane kilkaset lat po wydarzeniach (proroctwo wsteczne) należy traktować z dużą ostrożnością historyczną. Tak więc Abraham, Izaak, Jakub,  12 jego synów jak i Mojżesz nie są postaciami pewnymi. Zostały przywołane w Pś. dla ratowania narodu izraelskiego, który był w niewoli. Trzeba przeczytać wielokrotnie Stary Testament, aby dopatrzyć się tam intencji hagiografów. Wartość historyczna jest w ukazaniu walki Izraela o swoją religię i swojego Boga, nawet jeżeli nie były oparta na prawdzie  historycznej. Zaletą Pś (Tory) jest zawarta w niej mądrość, która sugeruje nadprzyrodzone pochodzenie. Hagiografowie bardzo się starali i chcieli dać jak najlepszą wykładnię wiary. Tym samym otwierali się na Boga, byli w natchnieniu, które pozwalało odczytywać głos Boga ze Stanu Prawdy. Objawienia indywidualne znalazły się w syntezie Objawienia Bożego. Objawienie zostało przelane na słowo pisane. Doktryna wiary została trwale udokumentowana i stała się ponadczasowa.