Św.
Augustyn (354–430) biskup z Hippony, filozof, teolog, organizator życia
kościelnego jest znaczącą osobą w Kościele chrześcijańskim jak i w kościele
protestanckim (miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina). Od jego imienia
powstała doktryna zwana augustynizmem. Był wyznawcą, że Nowy Testament jest
ukryty w Starym, a Stary staje się zrozumiały w Nowym. Zasadę tę
przypomniał i dowartościował Sobór Watykański II.
Św.
Augustyn rozpoznał w swoim sumieniu,
że: Człowiek może wierzyć tylko wtedy, jeśli chce. Sam przyznawał: wierzę,
aby zrozumieć. Wydaje się, że rozumiał Boga i Jego zamiary: największym
cudem jest podtrzymywanie przez Boga
świata w jego istnieniu (też Orygenes). Na temat Boga reprezentował do dnia
dzisiejszego uznawany pogląd, że Boga nie można zobaczyć oczyma i odczytać
zmysłami. Jego obecność w danym miejscu określona jest przez miejsce ujawniania
się jego mocy. Bóg jest niewyrażalny, łatwiej powiedzieć o Nim, czym nie
jest, niż czym jest, Gdy pojmujesz, to nie ma tu już Boga. Św. August
przedstawiał Boga jako pełny Byt Osobowy, jako Dobro, Miłość, jako Prawdę i Byt
duchowy. Bóg jest samoistniejącą Prawdą. W Nim zawarte są wszystkie idee i
mądrość odwieczna. Bóg jest bliżej nas, niż my siebie samych; Podobnie
był znawcą Jezusa: Jezus prosi, bo Sam chce dawać.
Św. Augustyna był głęboko myślącym
człowiekiem. Co prawda ulegał doktrynie chrześcijańskiej i poglądom innych ale
wiele zagadnień było przez niego gruntownie przemyślanych. Nurtowały go również
pojęcia filozoficzne. M.in. zadawał sobie pytania: czymże więc jest czas? Choć
wyczuwał, ciężko było mu to zdefiniować, opisać. Szukał wytłumaczenia dla
istnienia zła w świecie. Odnośnie
szatana był blisko jego wykluczenia z istot żyjących. Za Ambrożym uważał, że
zło nie jest czymś materialnym, ale
jest brakiem dobra[1]. Siły
dobra i zła, nurtujące w sercu ludzkim, ulegały często personifikacji, jako
duchy lub wręcz jako aniołowie dobrzy i źli [2].
Skłonność do zła może być też wmontowana nawet w ludzki genotyp. Intuicja
skłoniła go do wyrażenie poglądu, że Anioł oznacza funkcję, nie naturę [3]. Ulegał jednak utartej
tradycji mówiąc: Chociaż nie widzimy objawień aniołów, to przecież, że są aniołowie,
wiemy z wiary i czytamy, że wielu ludziom się ukazali. Przyjmował, że
aniołowie zostali powołani równocześnie ze stworzeniem świata. Widać tu
wyraźnie jak temat aniołów nie miał do końca przemyślany. W dzisiejszej dobie
jego stanowisko jest coraz mniej wiarygodne. Augustyn miał również wiele
wątpliwości. Np. nie bardzo umiał wyrazić pogląd, skąd bierze się dusza – czy
stwarza ją Bóg czy zostaje zrodzona przez rodziców razem z ciałem. Jak głosił dusza posiada trzy władze: rozum, wolę i pamięć. Spośród tych trzech władz
na pierwszym miejscu stoi wola.
Św.
Augustyn wyczuwał sacrum. Wiedział, jak bardzo trudno jest mówić o rzeczach
nadprzyrodzonych. O Ewangelii św. Jana mówił: Także Jan nie
powiedział tak, jak jest, lecz jak potrafił, gdyż człowiek mówił o Bogu. Do dnia dzisiejszego
funkcjonuje jego powiedzenie: Jeżeli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeżeli
pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem. Często wprowadzał bardzo trafne komentarze, jak np. Księgi Rodzaju nie napisano, aby nam powiedzieć,
jak powstało niebo, ale jak niebo osiągnąć. Cechą najbardziej
charakterystyczną dla teologii Augustyna było przekonanie, że miłość stanowi
cel i kryterium poznania intelektualnego. Miłość rozumiał jako nieodłączną od
prawdy i prawego życia: Prawdziwa miłość polega na tym, abyśmy przywiązali się do
prawdy i sprawiedliwie żyli.
Św.
Augustyn czerpał inspirację swej teologii obrazu Bożego («imago Dei») w
człowieku z biblijnego wersu: uczyńmy człowieka na Nasz obraz i podobieństwo
(Rdz 1,27). W duszy człowieka dostrzegał obraz Boga, czego wyrazem jest
rozumność człowieka. Skutkiem grzechu
umysł może być uśpiony czy niezbyt zdolny do pojmowania. Zdolność do uczestniczenie
w Boskiej naturze jest jednoznaczne z byciem obrazem Boga. Na temat Trójcy
świętej opracował własny pogląd odnajdując w człowieku triadę władz duszy
rozumnej: «umysł-samopoznanie-miłość». W tych trzech członach doskonale
przedstawiona jest odrębność relacji poszczególnych Osób Boskich, jak też Ich
współistotność. Umysł człowieka – symbol Ojca i samopoznanie
umysłu, które jest jak zrodzone przez Ojca Słowo, symbolizuje więc Syna, są
ogarnięte przez miłość umysłu – symbol Ducha Świętego. Te trzy władze duszy
tworzą bez pomieszania, poprzez niecielesne objęcie umysłu i jego samopoznania
przez miłość, troistą jedność. Dostrzeganie Boga w miłości jest
najbardziej ulubionym motywem teologicznym Augustyna. Bóg miłuje nas takimi, jakimi będziemy, a nie takimi jakimi jesteśmy.
Św. Augustyn wniósł wiele prawdy do doktryny
chrześcijańskiej. Nie był jednak omnibusem i też popełniał błędy. Jego
teoria
samorództwa żyjątek mikro (rationes seminales – racje nasienne w materii
nieożywionej) nie przeszkadzała mu w przyjmowaniu prawdy, że Bóg stwarza
wszelkie życie na ziemi. Augustyn był przekonany, że dusza powstaje w
czterdziestym dniu życia dziecka. Lubił
dyskutować: Kto dysputuje, odróżnia prawdę od kłamstwa .
Św. Augustyn był rygorystą i zwolennikiem
aksjomatu św. Cypriana: extra Ecclesiam
salus nulla (poza kościołem nie ma
zbawienia). Albert, Bonawentura i Tomasz w XIII wieku próbowali
mitygować augustyński rygoryzm i lokować małe dusze nie w piekle, a w otchłani,
gdzie miały się cieszyć szczęściem naturalnym. Św. Tertulian uważał kobietę za
bramę piekieł, a św. Augustyn potrzebną tylko do prokreacji. Jak mawiał: Nic
tak nieodparcie nie degraduje duszy mężczyzny jak pieszczoty niewiasty; Do
pomocy lepszy jest mężczyzna niż kobieta; Lepiej zamieszkać z mężczyzną. Więcej
z tego pożytku; To naturalny porządek rzeczy, że kobieta ma
służyć mężczyźnie. Augustyn uznaje równość kobiety i mężczyzny –
oboje posiadają w jednakowym stopniu w swej duszy obraz Boży, ale
jedynie mężczyzna, jako symbol Chrystusa-Głowy jest obrazem Boga, a kobieta,
jako symbol Kościoła-Ciała, obrazem tym nie jest, będąc jednak podobieństwem
Chrystusa. Uprzedzając nieporozumienia Augustyn zaraz jednakże z mocą
podkreśla, że chociaż żona, będąc kobietą poprzez ciało, jako kobieta obrazem
Boga nie jest – oboje, mąż i żona, w równym stopniu mają godność ludzką – mając
dusze rozumne, w równym stopniu noszą w sobie obraz Boży i oboje są zdolni do
kontemplacji Boga. Augustyn, święty i doktor Kościoła, nigdy się nie
spowiadał. Co więcej, po swoim nawróceniu i przyjęciu chrztu, błagał zapewne
Boga, by ten uchronił go od konieczności przystąpienia do sakramentu pokuty (Dariusz
Kowalczyk SJ, Kwartalnik Duchowy).
Koleje
życia Augustyna były burzliwe, charakter niejednolity, namiętny, niepohamowany,
umysł gwałtownie przerzucający się od stanowiska do stanowiska. Zmagała się w
nim potrzeba czystej duchowości i płomienna zmysłowość, poczucie wyższości
życia duchowego i potrzeba faktów uchwytnych i dotykalnych; walczył w nim
filozof, wielbiciel autonomicznej kultury umysłowej, z chrześcijaninem,
powolnym Kościołowi i jego dogmatom. To jeden, to drugi brał górę; toteż nie ma
jednolitego systemu w jego pismach. Za to jest w nich nadzwyczajne bogactwo, z
którego przez długie wieki czerpała filozofia chrześcijańska (Władysław
Tatarkiewicz, Historia filozofii, wyd. 1968).
Św. Augustyn jest jednym z ojców i doktorem
Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski). Jego nauki zostały zebrane
w pojęcie augustynizmu. Miały one wpływ na europejską myśl
teologiczno-filozoficzną. Ogromny wzrost zainteresowania doktryną augustyńską
miał również miejsce w okresie renesansu oraz wczesnej nowożytnej filozofii.
Augustyn pozostaje także trwałym autorytetem w chrześcijańskiej teologii.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz