Febronianizm, Józefinizm, gallikanizm

          Febronianizm powstał na gruncie episkopalizmu, uprawnieniach biskupów, postulującego ograniczenie władzy papieży. Twórcą był  Mikołaj von Hontheim (1701–1790), pseudonim Justynius Febronius, który opublikował dzieło pt. De statu Elcclesiae et legitima potestate Romani Pontificis w 1763 r. Domagał się ograniczenia władzy papieskiej na rzecz biskupów, zarówno poszczególnych krajów, jak i całego Kościoła. W 1774 r. papież potępił dzieło Hontheina. Na 26 biskupów niemieckich 16 nie ogłosiło papieskiego potępienia. Febronianizm zmierzał do utworzenia Kościoła narodowego.

          Nazwa Józefinizm pochodzi od syna Józefa II cesarzowej Marii Teresy Habsburskiej w Austrii. W programie było umocnienie władzy monarszej i pomniejszenie roli Kościoła. Celem było podporządkowanie Kościoła władzy państwowej. Reforma józefińska pragnęła odnowę życia i kultury religijnej kleru i ogółu wiernych. Zreformowano uniwersytety i studia teologiczne. Zlikwidowano skostniały system scholastyczny. Źródłem doktryny chrześcijańskiej było przede wszystkim Pismo święte i Ojcowie Kościoła. Uwzględniano biblijne języki orientalne, a teologia pastoralna stała się teraz odrębnym przedmiotem w kształceniu przyszłych księży.  

          Często samowolnie zakładano nowe biskupstwa i parafia, które nie uzgadniano z papieżem i przez to naruszano prawo kanoniczne.

          Gallikanizm  prąd postulujący niezależność władzy królewskiej od Kościoła. W gruncie rzeczy prąd ten zmierzał do opozycji wobec Rzymu. We Francji istniało przeświadczenie o narodowej samodzielności Kościoła francuskiego. Według Pascala było jeszcze twierdzenie, że sobór stoi ponad papieżem. Sprzeciw francuskich uczestników soboru przeszkodził w przyjęciu na Soborze Trydenckim definicji o prymacie papieża.

          Epoka Oświecenia w sposób zasadniczy zaważyła na życiu zakonnym. Oświecenie wystąpiło przeciw jezuitom, którzy byli propagatorami barokowego katolicyzmu. Zbyt wielki ich wpływ na wszelkie dziedziny życia (misje, szkolnictwo, wpływy polityczne, spowiadanie większości monarchów, udział w szafowaniu kościelnymi beneficjami, potęga finansowa) spowodowały wiele krytycznej zawiści.  Początki akcji antyjezuickiej pochodzi od portugalskiego dworu królewskiego (1757). Zostali oni wyrzuceni z terenu Portugalii. Papież Klemens XIV (1769–1774) na skutek powszechnego nacisku w 1773 skasował zakon jezuitów (przywrócił do życia Pius VII w 1814 r.).

          Obok jezuitów ucierpiały zakony kontemplacyjne. Ich klasztory likwidowano, jako społecznie bezużyteczne. Liczyło się życie aktywne.

          Oświecenie wpłynęło na wiele pozytywny zmian w duszpasterstwie parafialnym. Życie Kościoła zmieniało się w dziedzinie wykształcenia i uświadomienia religijnego (tolerancji).