Herezje XII–XIV wieku

          Herezje z okresu XII-XIV wieku można podzielić na dwa rodzaje: reprezentowane przez katarów, którzy propagowali dualistyczne doktryny[1] oraz antychrześcijańskie praktyki oraz waldensów, którzy starali się odrodzić rzekomo czyste i pierwotne chrześcijaństwo.

          Herezja XIV wieku należał do tego drugiego typu. Jej pierwszym przywódcą był oksfordzki uczony John Wiklif (1329–1384). Był on zwolennikiem reform Kościoła w oparciu o nauki Pisma Świętego. Sprzeciwiał się bogactwu Kościoła, supremacji władzy papieskiej, nauce o substancjalnej obecności Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej, niemoralności i żądzy władzy wśród duchownych, a także innym naukom i praktykom, które w późniejszym czasie odrzuciły wyznania protestanckie i dlatego jest uznawany za prekursora reformacji. Od swoich poprzedników różnił się tym, że podpierał się wiedzą innych uczonych (Ockham, Marsyliusz) posługując się bezwzględną logiką. Wiklif opublikował dzieła, w których zakwestionował ortodoksyjną naukę o Eucharystii i w rezultacie zanegował transsubstancjację i rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii. Na skutek ataków wycofał się do swojej wiejskiej posiadłości w Lutterworth, gdzie zmarł w 1384 r.  Myśli Wiklifa zostały skutecznie stłumione na skutek kontrofensywy mendykantów (zakonów żebraczych) i innych ortodoksyjnych autorytetów. W pismach Wiklifa można znaleźć wszystkie cechy wczesnoprotestanckiego poglądu. Jego myśli docierały do Europy, w tym do Czech. Dla Jana Husa (1370–1415) były bazą do kształtowania własnego stanowiska względem Kościoła. Papież Grzegorz XII zakazał rozpowszechniać  nauki  Wiklifa. Jan Hus wspierał  króla Wacława, przez co naraził się na szykany ze strony papiestwa. Jan Hus nie podzielał opinii Wiklifa na temat Eucharystii, a jednak został potępiony i oddany w ręce cesarza Zygmunta. Okoliczności śmierci na stosie (1415) były wyjątkowo oburzające. W następnym roku zginął jego uczeń Hieronim z Pragi.

          Na nic zdały się zakusy Zygmunta do objęcia Czech pod swoimi rządami. Po śmierci króla Wacława i cesarza Zygmunta Czechy w drugiej połowie XIV wieku zostały odseparowane w praktyce i doktrynie od reszty chrześcijaństwa zachodniego.

          W Europie dochodziła świadomość narodowa i zanikały pojęcia wspólnot kulturowych. Europa była też bardzo zróżnicowana w kwestiach wiary. Na jednym końcu stali Czechy, którzy oderwali się od Kościoła zachodniego, stając się ważnym zwiastunem nadchodzących wydarzeń. Na drugim końcu Europy, na półwyspie Iberyjskim kwitła pobożność mistyczna. Była ona forpocztą kontrreformacji. Uczelnie były pod wpływem nominalizmu (to, że o Bogu się mówi, nie znaczy, że istnieje naprawdę), co zniechęcało do prawdziwego intelektualnego szukania Boga. Prowadziło to do eliminacji łaski jako nadprzyrodzonej pomocy czy postawy. Jedyny, systemem rywalizującym z nominalizmem był awerroizm, który opanował uniwersytety. Choć nauki te potępione zostały w roku 1277, to jednak wiele tez awerroizmu przeżyło w trakcie XVI wieku, i można je znaleźć w filozofii Giordano Bruno czy Pico della Mirandola. Tezy te mówią o wyższości filozofów nad pospólstwem i powiązaniem pomiędzy intelektem a ludzką godnością.

Awerroizm to filozoficzna doktryna popularna pod koniec XIII wieku, oparta na interpretacji myśli Arystotelesa dokonanych przez Awerroesa (1126–1198, filozof, teolog, lekarz, prawnik, polityk i matematyk arabski z Kordowy). Głównymi filozofami uznającymi tę doktrynę byli Siger z Brabancji oraz Boecjusz z Dacji. Głównymi ideami awerroizmu, jakie można znaleźć w komentarzach Awerroesa do dzieł Arystotelesa były:

– świat jest wieczny,

– dusza jest podzielona na dwie części, jedną indywidualną (osobową), a drugą boską,  

– indywidualna część duszy nie jest wieczna,

– wszyscy ludzie dzielą jedną, i tę samą duszę (monofizm),

– wskrzeszenie zmarłych nie jest możliwe (Boecjusz z Dacji).

(wg wikipedii)

---

[1]  Radykalny dualizm zakłada istnienie dwóch równorzędnych sił "Dobra" i "Zła", "Światła" i "Ciemności", "Dobrego Boga" i "Złego Boga", równorzędnych i współodwiecznych. Widzialny świat miałby być efektem ścierania się tych dwóch sił. Doktryny dualistyczne wiążą materię z pierwiastkiem "złym", zaś element duchowy – z "dobrym".