Sobór Trydencki (1545–1563)

          Sobór Trydencki (1545–1563) został zwołany przez papieża Pawła III (1534–1549) w celu przezwyciężenia skutków reformacji (kontrreformacja) oraz z obawy nowej schizmy i szerzenia się protestantyzmu w północnych okręgach Włoch. Papież postanowił też za wszelką cenę pozyskać cesarza Karola V, któremu nie udzielił wsparcia w wojnie z Francją, wspieraną przez Turków. Nie otrzymawszy od papieża oczekiwanej pomocy, cesarz zwrócił się o nią do protestantów, obiecując im na sejmie w Spirze w 1544 r. zwołanie synodu powszechnego, wolnego i chrześcijańskiego i uporządkowania spraw religijnych w Niemczech.

          Na Soborze Trydenckim udział wzięło początkowo 66 uczestników, w tym 25 arcybiskupów i 6 generałów zakonnych. Bardzo mała ilość ojców soboru w jego pierwszej, najważniejszej fazie, reprezentujących prawie wyłącznie Włochy i Hiszpanię, brak reprezentacji krajów takich jak Francja czy Polska, przy jednocześnie nikłej reprezentacji Niemiec, były podstawą do kwestionowania jego ekumeniczności. Jednak Kościół rzymskokatolicki uważa ten sobór za dziewiętnasty sobór powszechny.

          Pierwsza komisja przyznała, iż całe zło, jakie się stało udziałem chrześcijaństwa, zrodziło się z wygórowanych pretensji papiestwa do zwierzchności na światem.

          Niezależnie od nacisku reformacji sam Kościół czuł potrzebę zmian i zwołania soboru. Wiele spraw wymagało naprawy (koncyliaryzm, niewłaściwe funkcjonowanie stanu kapłańskiego, brak rezydowania proboszczów i biskupów, lekkomyślne udzielanie święceń, brak wykształcenia księży).

          Na soborze potwierdzono, że równorzędnymi źródłami wiary jest Pismo Święte i Tradycja. Uchwalono naukę o usprawiedliwieniu, głosząc, że człowiek nie może osiągnąć usprawiedliwienie wyłącznie dzięki własnym zasługą, ale  musi współdziałać z łaską Bożą.

          Uchwalono dekret o Eucharystii z definicją o realnej obecności Jezusa Chrystusa i transsubstancjacji hostii. Podkreślono konieczność indywidualnej spowiedzi w celu otrzymania absolutorium. Uchwalono dekret o czyśćcu, wstawiennictwie świętych (i świętych obcowanie), kulcie relikwii i obrazów. Przyjęto dekrety o odpustach, postach i świętach, a także polecono papieżowi dokończenie opracowania indeksu ksiąg zakazanych.

          Podczas dyskusji teologicznych, ojcowie soborowi prezentowali poglądy różnych szkół teologicznych (np. augustianów, dominikanów i franciszkanów, kilku duchownych sympatyzowało z niektórymi poglądami protestantów odnośnie usprawiedliwienia). Poglądy tych szkół na niektóre kwestie były ze sobą sprzeczne (kwestia natury konkupiscencji (pożądliwości)), bezgrzeszności Maryi, natury usprawiedliwienia, etc.), dlatego też obrady bywały burzliwe i legaci musieli często upominać obradujących. Podczas obrad nad dekretem o usprawiedliwieniu doszło do rękoczynów, kiedy to bp Tommaso Sanfelice został nazwany przez bp. Dionisia de Zanettiniego oszustem albo idiotą. Sanfelice złapał go za brodę i gwałtownie potrząsnął. Adwersarze zostali rozdzieleni, a pierwszy z nich spędził tydzień w klasztorze, po czym opuścił obrady.

Najważniejsze dekrety:

O przyjęciu nicejskiego symbolu wiary (sesja 3, 4 lutego 1546)

O przyjęciu ksiąg świętych i tradycji apostolskich (sesja 4, 8 kwietnia 1546)

O przyjęciu wydania Biblii zwanej Wulgatą oraz o sposobie interpretacji Pisma świętego (jw.)

O grzechu pierworodnym (sesja 5, 17 czerwca 1546)

O nauczaniu i głoszeniu - wprowadzał obowiązek nauczania Pisma świętego i głoszenia słowa Bożego przez biskupów (jw.)

O usprawiedliwieniu (sesja 6, 13 stycznia 1547)

O rezydowaniu biskupów i innych niższych duchownych (jw.)

O sakramentach - o sakramentach w ogóle, o sakramencie chrztu i bierzmowania (sesja 7, 3 marca 1547)

O reformie - dotyczący reformy kleru, a zwłaszcza kumulowaniu beneficjów (jw.)

O Najświętszym Sakramencie Eucharystii (sesja 13, 11 października 1551)

O reformie - dotyczący zwłaszcza jurysdykcji biskupów i postępowania w przypadku oskarżeń duchownych o przestępstwa (jw.)

Nauka o świętych sakramentach pokuty i ostatniego namaszczenia (sesja 14, 25 listopada 1551)

O wyborze książek - wyrażający zgodę na korektę indeksu papieża Pawła IV (sesja 18, 26 lutego 1562)

Nauka o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci (sesja 21, 16 lipca 1562)

Nauka i kanony o Najświętszej ofierze Mszy Świętej (sesja 22, 17 września 1562)

O tym, co należy zachować, a czego unikać podczas odprawiania mszy (jw.)

w sprawie prośby o udzielenie prawa do kielicha eucharystycznego (jw.)

Nauka o sakramencie święceń (sesja 23, 15 lipca 1563)

O reformie - dotyczące zwłaszcza obowiązku rezydencji, udzielania święceń i tworzenia seminariów (jw.)

Nauka, kanony oraz inne sprawy dotyczące sakramentu małżeństwa – w tym kanony o reformie małżeństwa, rozpoczynające się od deklaracji Tametsi, dotyczącej małżeństw potajemnych (sesja 24, 11 listopada 1563)

O reformie - dotyczące zwłaszcza spoczywającego na biskupach obowiązku głoszenia słowa Bożego i nauczania, wizytowania instytucji diecezjalnych, odprawiania synodów itd. (jw.)

O czyśćcu (sesja 25, 3-4 grudnia 1563)

O wzywaniu, czci i relikwiach świętych oraz o świętych obrazach (jw.)

w sprawie zakonników i zakonnic (jw.)

O reformie ogólnej – zakazie pojedynków oraz zapisy dotyczące reformy władców (jw.)

O odpustach (jw.)

O wyborze potraw, o postach i o dniach świątecznych (jw.)

W sprawie indeksu ksiąg, katechizmu, brewiarza i mszału (jw.)

Nakazano tworzyć seminaria duchowne.

Rozpoczęto wizytacje biskupów w diecezjach;

Opracowano zasady o klauzurze zakonnej;

W 1542 roku papież Paweł III zreorganizował Inkwizycję. Powołał Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, tzw. Święte Oficjum (Sacrum Officium), które składało się z 6 kardynałów.

Postanowienia soborowe

1.     potwierdzono obecność Chrystusa w Eucharystii na Mszy św. jako ofiary,

2.     potwierdzono znaczenie wszystkich siedmiu sakramentów,

3.     potępiono predestynację – tezę głoszącą, iż los pośmiertny człowieka jest odgórnie wyznaczony przez Boga (jedna z podstawowych nauk i założeń kalwinizmu),

4.     podtrzymano koncepcję wolnej woli, zdolnej samodzielnie wybrać dobro,

5.     potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Św.,

6.     uznano Biblię i Tradycję Kościoła za równoważne źródła wiary,

7.     zakazano kumulacji beneficjów,

8.     zakazano nepotyzmu – obsadzania stanowisk kościelnych przez krewnych kleru,

9.     wprowadzono księgi metrykalne (rejestrowano śluby, chrzty, pogrzeby),

10. stopniowo wprowadzano języki narodowe w czytaniach, lecz modlitwy pozostały odmawiane po łacinie,

11. potępiono nauki Lutra,

12. ujednolicono liturgię,

13. zobowiązano biskupów do przebywania w diecezjach, proboszczów do przebywania w parafiach, zakazano kumulacji stanowisk kościelnych.

          Zmianom zapoczątkowanym przez Sobór Trydencki towarzyszył wewnętrzny ruch naprawy i odnowy Kościoła. Zmiany te trwały blisko dwa stulecia i obejmowały stopniowo biskupów, księży, zakonników, a także poszczególnych władców i ludność krajów. W 1559 ogłoszony został Indeks ksiąg zakazanych.

          Dotychczas w języku polskim nie ukazało się krytyczne opracowanie akt Soboru Trydenckiego.